Powstanie pomnik budowniczego magistrali węglowej

Patronat honorowy nad inicjatywą objął Cezary Grabarczyk (jeszcze jako wicemarszałek Sejmu), Elżbieta Bieńkowska (jeszcze jako wicepremier, minister infrastruktury i rozwoju) oraz prof. dr. hab. inż. Janusz Dyduch, prezes Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji RP.

Myśl wzniesienia pomnika upamiętniającego inż. Józefa Tymoteusza Nowkuńskiego (1868-1952), budowniczego magistrali węglowej – jednej z trzech największych inwestycji II Rzeczypospolitej Polskiej – zrodziła się w Tarnowskich Górach, 10 października 2013 r. w czasie uroczystych obchodów 80-lecia tej linii. Następnego dnia, na IV Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej „Stacja rozrządowa Tarnowskie Góry w 80-lecie funkcjonowania magistrali węglowej” zawiązał się komitet honorowy budowy pomnika. Działaniom sześciu osób, wchodzących w jego skład, przewodniczył dr Franciszek Adam Wielądek (w latach 1989–1990 pierwszy minister transportu w III RP). W ciągu następnych miesięcy dołączyło kilka osób – specjalistów w dziedzinach związanych z realizacją przedsięwzięcia. Działania koordynuje Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji RP Oddział w Katowicach.

Prace projektowe obiektu zlecono artyście Piotrowi Gorolowi, który w 2003 r. wykonał medal poświęcony inż. Józefowi Nowkuńskiemu. W swojej obecnej pracy wykorzystał awers krążka przedstawiający podobiznę budowniczego „węglówki”.

W sierpniu 2013 r. komitet przystąpił do zbiórki środków potrzebnych na realizację projektu. Zabiega o wsparcie finansowe firm, a także rozprowadza cegiełki. Można je nabyć w siedzibie SITK RP Oddział w Katowicach, ul. Podgórna 4, a także w oddziałach SITK RP i u członków komitetu. Numer konta: 94 1020 2313 0000 3102 0488 2488. 

Życiorys

Józef Tymoteusz Nowkuński (Kowno, 24 stycznia 1868 – Warszawa, 20 sierpnia 1952) inżynier, projektant i budowniczy dróg żelaznych w Rosji i Polsce. Wychowawca grona wybitnych polskich inżynierów kolejowych. Pochodził ze szlacheckiej, głęboko patriotycznej rodziny, w której wciąż żywa była pamięć o powstaniu styczniowym.

Dyplom inżyniera komunikacji uzyskał w 1897 r. Do 1905 r. pracował w jednym z największych rosyjskich przedsiębiorstw kolejowych, Towarzystwie Drogi Żelaznej Moskiewsko-Windawsko-Rybińskiej. Zaangażowaniem i zdolnościami zwracał na siebie uwagę kolegów i zwierzchników. Wysłano go na praktykę do Włoch i Francji. Po powrocie projektował i budował drogi żelazne w Rosji. W 1912 r. awansował na kierownika Wydziału Technicznego Rady Zarządzającej Tow. Drogi Żel. Ałtajskiej. W 1915 r. mianowano go głównym inżynierem budowy kolei Psków – Narwa. W 1916 r. został dyrektorem Zarządu Budowy Nowych Linii w Tow. Drogi Żel. Moskiewsko-Windawsko-Rybińskiej.

Do Ojczyzny wrócił w 1923 r. Natychmiast podjął pracę w Towarzystwie Robót Kolejowych i Budowlanych ,,TOR” w Warszawie. W 1925 r. minister kolei powołał go na stanowisko naczelnego kierownika budowy Kolei Państwowej Kalety – Podzamcze. Organizując ekipę inżynieryjno-techniczną Nowkuński postawił na młodych absolwentów Politechniki Warszawskiej i Lwowskiej. Na budowie stosowano nowy na owe czasy materiał, beton i żelbeton. Wszystkie prace wykonywane były przez polskie firmy.

Dokonania Nowkuńskiego sprawiły, że powierzono mu realizację największej inwestycji komunikacyjnej II Rzeczypospolitej – budowę magistrali węglowej Śląsk – Bałtyk (551 km). Kierowanie budową nie przeszkadzało Nowkuńskiemu prowadzić badań z dziedziny służby drogowej. Prace naukowe kontynuował w czasie okupacji niemieckiej. Pracował m.in. nad nowym typem podkładów. Po 1945 r. pracował w Departamencie Techniki Ministerstwa Komunikacji, potem w Instytucie Naukowo-Badawczym Kolejnictwa. Zostawił kilkanaście drukowanych prac i dwa podręczniki.