Dzięki krótszym czasom przejazdów rośnie liczba pasażerów na kolei. Polepszający się stan infrastruktury ma również duże znaczenie dla składów towarowych, których czasy przejazdów w najbliższych latach także się poprawią. Jednak nie jest to jedyne kryterium decydujące o powrocie pasażerów oraz ładunków na kolej. Duże znaczenie ma nowy lub zmodernizowany tabor, częstotliwość połączeń, dogodny rozkład jazdy, ceny biletów i usług oraz większy komfort podróży – wynika z raportu UTK na temat funkcjonowania transportu kolejowego w Polsce w 2015 roku.
Wiele miejsca w dokumencie poświęcono również ocenie bezpieczeństwa ruchu kolejowego. – Cieszy jego poprawa, która jest przede wszystkim rezultatem dużego programu inwestycyjnego. Jednocześnie bezpieczeństwo jest wartością, o którą należy ciągle dbać. Dlatego tak ważna jest systematyczna wymiana starych, wyeksploatowanych urządzeń sterowania ruchem kolejowym na nowe, w pełni zautomatyzowane. Usprawniają i podnoszą one komfort pracy osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ruchu kolejowego, ale również są wsparciem przy podejmowaniu decyzji – zaznacza w słowie wstępnym Ignacy Góra, p.o. prezesa Urzędu Transportu Kolejowego.
Przedstawione w raporcie UTK informacje świadczą o utrzymaniu się w 2015 r. trendu poprawy stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego w Polsce. Liczba wypadków kolejowych systematycznie spada: z ponad 700 wypadków w latach 2012-2013, do 671 w roku 2014 i 638 w roku 2015. Poprawie uległ także miernik wypadków, a zatem odniesienie liczby wypadków do wielkości pracy eksploatacyjnej. O ile w roku 2014 miernik ten osiągnął poziom 3,19, o tyle w roku 2015 r. wyniósł 2,92. Udało się ponadto utrzymać współczynnik awaryjności przy przewozie towarów niebezpiecznych na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. W roku 2015 współczynnik ten wyniósł 1,13, podczas gdy w latach ubiegłych 1,29 i 1,16.
Na poziom bezpieczeństwa ruchu kolejowego bezpośrednio przekłada się efektywność realizacji zadań nadzorczych UTK. Względem roku 2014 liczba działań kontrolnych wzrosła o 9% (z 2 884 do 3 144). Prezes UTK wydał ponadto o 1794 zalecenia pokontrolne więcej, niż w roku 2014 (3 906 wydanych zaleceń pokontrolnych). Łączna kwota kar pieniężnych nałożonych na podmioty rynku kolejowego sięgnęła w 2015 r. kwoty 1,2 mln zł i była niższa niż w roku poprzednim o 14%.
Wpływ na poprawę bezpieczeństwa mają również inicjatywy UTK mające na celu upowszechnianie wiedzy lub rozwiązań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa działalności podmiotów na rynku kolejowym. Chodzi tu przede wszystkim o działalność Zespołu zadaniowego ds. bezpieczeństwa ruchu kolejowego, wdrożenie Rejestru Parametrów Ryzyka Podmiotów, czy też realizację postanowień Memorandum w sprawie przeciwdziałania kradzieżom infrastruktury. Do tego dochodzi monitoring rynku prowadzony przez UTK dotyczący rejestrów i obowiązków sprawozdawczych podmiotów sektora kolejowego.
Kluczowym jednak czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo ruchu jest jakość i stan techniczny infrastruktury kolejowej. Chociaż stan infrastruktury w Polsce, w ocenie Prezesa UTK, wymaga gruntownego ulepszenia, to w 2015 r. widoczne były oznaki poprawy. PKP PLK zmodernizowały 828 km torów, 1 271 rozjazdów i 681 przejazdów kolejowo-drogowych, a także wybudowały 118 skrzyżowań dwupoziomowych. Zebrane dane pokazują także zmniejszenie liczby wprowadzanych ograniczeń eksploatacyjnych z uwagi na zły stan techniczny torów (zmniejszenie w stosunku do roku poprzedniego o 12%). Obserwowana jest również stopniowa poprawa infrastruktury linii kolejowych dzięki podniesieniu prędkości rozkładowej na 2 525 km linii, wobec obniżenia tej prędkości dla 615 km linii.
W obecnym rozkładzie jazdy 2015/2016, łączna długość torów przystosowanych do poruszania się po nich pociągów z prędkością na poziomie 120-160 km/h uległa zwiększeniu z poziomu 5250 km do 5944 km (21,9% łącznej długości torów zarządzanych przez narodowego zarządcę infrastruktury kolejowej). Polska infrastruktura kolejowa umożliwia już realizację przewozów z prędkością przekraczającą 160 km/h. Tory dostosowane do prędkości przekraczającej 160 km/h, których długość wynosi 179 km, stanowią obecnie niecały 1% długości wszystkich torów.
Problemem w kwestii bezpieczeństwa wciąż pozostają osoby, które w sposób nieupoważniony przebywają na obszarze kolejowym, użytkownicy dróg przekraczających przejazdy kolejowo-drogowe w sposób niebezpieczny oraz osoby rozmyślnie działające na szkodę systemu kolejowego. Odsetek wypadków z udziałem tychże podmiotów w 2015 r. utrzymał się na bardzo wysokim poziomie tj. 70% (w 2014 r. było to 72,4%). W nadchodzących latach UTK będzie kontynuował działania upowszechniające wiedzę i dobre praktyki zmierzające do ograniczenia negatywnego wpływu podmiotów zewnętrznych na bezpieczeństwo ruchu kolejowego, takie jak realizowana przy współudziale Prezesa UTK kampania „Bezpieczny przejazd – zatrzymaj się i żyj”. Jednocześnie Urząd wskazuje na potrzebę budowy skrzyżowań dwupoziomowych, montażu nowoczesnych urządzeń srk, grodzenie linii, a także na zmiany systemu prawnego, który odpowiedzialnością za utrzymanie przejazdów kolejowych obarcza wyłącznie zarządców infrastruktury kolejowej.
Poza tym, w 2015 r. odnotowano wzrost liczby wypadków w takich kategoriach jak: wyprawienie, przyjęcie lub jazda pojazdu kolejowego po niewłaściwie ułożonej niezabezpieczonej drodze przebiegu albo niewłaściwa obsługa urządzeń sterowania ruchem kolejowym (wzrost o 26,7%) oraz najechanie pojazdu kolejowego na pojazd kolejowy lub inną przeszkodę (wzrost o 66,7%). Znacznie więcej było za to incydentów niektórych kategorii, m.in. zaistniałych wskutek: przyjęcia pojazdu kolejowego na stację na tor zamknięty lub zajęty (wzrost o 150%), niezatrzymania się pojazdu kolejowego przed sygnałem „Stój”, lub w miejscu, w którym powinien się zatrzymać, albo uruchomienie pojazdu kolejowego bez wymaganego zezwolenia (wzrost o 25,7%), uszkodzenia lub złego stanu technicznego wagonu (wzrost o 123,0%), wskakiwania, wypadnięcia osób z pociągu, silnego dojazdu lub gwałtownego hamowania pojazdu kolejowego, niepowodujące ofiar wśród ludzi (wzrost o 58,3%).
Wzrost liczby incydentów związanych ze stanem technicznym taboru jest zjawiskiem niepokojącym, tym bardziej, że rok 2015 był kolejnym rokiem wdrażania nowego systemu nadzoru nad utrzymaniem pojazdów kolejowych, który powinien przyczynić się do poprawy sytuacji w omawianym zakresie – wskazują autorzy raportu. UTK, w nadchodzącym czasie, będzie koncentrował się na analizie przyczyn wspomnianego zjawiska.
W związku z utrzymywaniem się wysokiej liczby zdarzeń zaliczanych do kategorii B04 i C44, polegających na niezatrzymaniu się pojazdu kolejowego przed sygnałem „Stój” lub w miejscu, w którym powinien się zatrzymać, albo uruchomieniu pojazdu kolejowego bez wymaganego zezwolenia, były one objęte szczególną uwagą UTK. W 2015 r. odnotowano spadek o 31,0% liczby wypadków kategorii B04 w stosunku do 2014 r. Należy zwrócić jednak uwagę, że liczba zdarzeń (wypadków i incydentów) tej kategorii, pozostała na poziomie z roku poprzedniego (po 64 zdarzenia w 2014 i 2015 r.).
Za przyczyny wskazanych powyżej zdarzeń uznaje się najczęściej tzw. czynnik ludzki, a więc np. niezachowanie należytej ostrożności, niewłaściwa obserwacja przedpola jazdy, nieprawidłowe odczytanie wskazań sygnalizatorów, niewłaściwa współpraca maszynistów z kierownikiem pociągu, uruchomienie składu wbrew poleceniu dyżurnego ruchu w niewłaściwym kierunku, brak reakcji maszynisty na wszelkie sygnały manewrowe podawane bezpośrednio przed zdarzeniem czy niedostosowanie prędkości do warunków miejscowych. W ocenie UTK liczba zdarzeń omawianej kategorii mogłaby zostać ograniczona przez zastosowanie rozwiązań zabezpieczających o charakterze technicznym, instalowanych zarówno na pojazdach jak i infrastrukturze kolejowej.
Dane statystyczne wskazują, że liczba zdarzeń spowodowanych złym stanem lub uszkodzeniem infrastruktury kolejowej również spadła w 2015 r. w stosunku do roku poprzedniego o 20,0%, stanowi jednak nadal dość znaczny odsetek wszystkich wypadków i jest główną przyczyną zdarzeń, które mają miejsce wewnątrz systemu kolejowego, z 25,8% udziałem.
Pomimo spadku liczby stwierdzonych nieprawidłowości w stosunku do liczby przeprowadzonych działań nadzorczych (porównując rok 2015 do 2014), należy podkreślić, że w wyniku analizy nieprawidłowości zidentyfikowanych podczas kontroli systemów stwierdzono:
- brak odpowiedniego wdrożenia systemów;
- nieprawidłowe zarządzanie ryzykiem;
- nieznajomość przez pracowników procesów i procedur;
- świadome nieprzestrzeganie przyjętych norm;
- brak wewnętrznego przepływu informacji związanej z bezpieczeństwem ruchu kolejowego.
W tym aspekcie należy wskazać, że aktualnie duży nacisk kładzie się na proaktywne podejście do kwestii bezpieczeństwa, wykorzystujące wiedzę i kompetencje pracowników do identyfikowania zagrożeń i wprowadzania adekwatnych środków kontroli ryzyka, w przeciwieństwie do podejścia reaktywnego, w którym głównie wykorzystywana jest wiedza o wypadkach, w celu zapobiegania im w przyszłości. Efektywność i stałe doskonalenie systemów musi być ustawicznie monitorowane, a procedury sprawdzane w praktyce. Z tego względu, wdrożone systemy zarządzania bezpieczeństwem podlegają ciągłej weryfikacji.
