UTK: Filar rynkowy IV pakietu kolejowego wchodzi w życie

Nowelizacja ustawy z 13 lutego 2020 r. o transporcie kolejowym przewiduje szereg zmian wpływających na funkcjonowanie zarządców infrastruktury, przewoźników, aplikantów i operatorów obiektów infrastruktury usługowej oraz Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego. Ustawa rozszerza uprawnienia nadzorcze Prezesa UTK, wprowadza istotne zmiany w przepisach dotyczących udzielania licencji przewoźnikom, otwartego dostępu oraz wprowadza możliwość zawarcia nowego rodzaju umów między przewoźnikiem a zarządcą których celem jest zapewnienie klientom przewoźnika kolejowego korzyści. Określone zostały również zasady zapewnienia niezależności zarządców infrastruktury.

ROZSZERZONE KOMPETENCJE PREZESA UTK

Nowelizacja ustawy rozszerza kompetencje Prezesa UTK. Najważniejsze zmiany to:

• Prezes UTK, rozpatruje dodatkowo skargi aplikantów (art. 13 ust. 3c pkt.1) dotyczące:
  • prowadzenia ruchu kolejowego;
  • planowanych i nieplanowanych prac w zakresie odnowienia lub utrzymania infrastruktury kolejowej;
  • naruszenia przepisów o niezależności i bezstronności zarządców infrastruktury (rozdział 2aa );
• Nowe uprawnienia nadzorcze Prezesa UTK:
  • nadzorowanie przebiegu negocjacji między aplikantami a zarządcami dotyczących poziomu opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej;
  • opiniowanie projektu umowy między przewoźnikiem a zarządcą o współpracy w celu zapewnienia klientom korzyści. Jeżeli wykonanie umowy, mogłoby naruszać zasadę niedyskryminującego traktowania przewoźników kolejowych, Prezes UTK będzie rekomendował stronom umowy jej rozwiązanie;
  • Uprawnienie do opiniowania zgodności z przepisami ogłoszonego zamiaru zawarcia przez organizatora publicznego transportu zbiorowego umowy PSC (Public Service Contrats) w trybie bezpośrednim (bezprzetargowym). Ocena taka będzie wydawana w terminie 30 dni od złożenia wniosku przez operatora zainteresowanego realizacją przewozów na podstawie tej umowy, który doznał bądź któremu grozi doznanie szkody w wyniku zarzucanego naruszenia przepisów prawa krajowego lub unijnego (art. 23a).

ZMIANY W LICENCJONOWANIU

Ustawa wprowadza od 12 maja 2020 r. kilka zmian w obszarze licencjonowania:

• Z obowiązku posiadania licencji przewoźnika kolejowego zwolnieni będą przedsiębiorcy wykonujący przewozy wyłącznie koleją wąskotorową na lokalnych i regionalnych sieciach kolejowych oraz na infrastrukturze prywatnej (w tym na bocznicach kolejowych) (art. 44);
• Przedsiębiorstwo zobowiązane zostało do udokumentowania spełnienia wymagania dotyczącego dobrej reputacji (art. 46 ust. 4 pkt 4). Wymagane będzie zaświadczenie lub oświadczenie, że członkowie organu zarządzającego, wspólnicy czy osoby prowadzące działalność gospodarczą nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione umyślnie, powtarzające się nieumyślne naruszenie praw osób wykonujących pracę zarobkową lub poważne naruszenia prawa dotyczące obowiązków wynikających z układów zbiorowych pracy. Przedsiębiorcy, wobec których jest prowadzone postępowanie w sprawie udzielenia licencji będą już zobowiązani przedstawić oświadczenia;
• Rozszerzony został katalog dokumentów niezbędnych do oceny czy przedsiębiorca spełnienia wymagania dotyczące wiarygodności finansowej, o informację o obciążeniach na aktywach przedsiębiorstwa. Doprecyzowano także wymóg informacji o wydatkach związanych z wykonywaniem licencjonowanej działalności (informacje o zakupie pojazdów, gruntów, budynków, instalacji i taboru kolejowego) (art. 46 ust. 6).

OTWARTY DOSTĘP

W zakresie kompetencji Prezesa UTK do wydawania decyzji o przyznaniu otwartego dostępu nowelizacja ustawy o transporcie kolejowym wprowadza następujące zmiany:

• Uwzględnienie regulacji z rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/1795 z dnia 20 listopada 2018 r. ustanawiającego procedurę i kryteria do celów stosowania badania równowagi ekonomicznej zgodnie z art. 11 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE (Dz. Urz. UE L 294 z 21.11.2018, str. 5);
• Aplikant ma obowiązek powiadomienia Prezesa UTK oraz właściwego zarządcę infrastruktury kolejowej o zamiarze wykonywania przewozów pasażerskich o charakterze komercyjnym. Powinien to zrobić w terminie 18 miesięcy przed dniem wejścia w życie rozkładu jazdy pociągów;
• Zmiana procedury odwoławczej, poprzez przyznanie stronie postępowania możliwości zwrócenia się do Prezesa UTK z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie;
• Stosowanie przepisów z zakresu otwartego dostępu do połączeń komercyjnych realizowanych w ramach kolei dużych prędkości.

KOSZTY FUNKCJONOWANIA TRANSPORTU KOLEJOWEGO

Nowelizacja wprowadza możliwość zawierania nowego rodzaju umów między przewoźnikiem a zarządcą infrastruktury kolejowej oraz wskazuje możliwość negocjowania wysokości opłat za dostęp do infrastruktury.

• Zarządca infrastruktury kolejowej może zawrzeć z przewoźnikami kolejowymi umowę o współpracy w celu zapewnienia klientom przewoźnika kolejowego korzyści, w tym dotyczących obniżenia kosztów lub poprawy warunków świadczenia usług na części sieci kolejowej zarządcy objętej tą umową (art. 9 mm).
• Zarządca i aplikant mogą, pod nadzorem Prezesa UTK, prowadzić negocjacje w zakresie opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej (art. 34a. 1).

GWARANCJE NIEZALEŻNOŚCI I BEZSTRONNOŚCI ZARZĄDCY

Nowelizacja ustawy wprowadza gwarancje niezależność i bezstronność zarządcy infrastruktury (rozdział - 2aa). Regulowane są kwestie m.in.:

• Ograniczenia w zlecaniu zadań zarządcy - zarządca nie może przekazać zadań przypisanych zarządcy podmiotowi, który jest przewoźnikiem kolejowym, sprawuje kontrolę nad przewoźnikiem kolejowym lub jest kontrolowany przez przewoźnika kolejowego. Istnieje jednak możliwość zlecenia przez zarządcę przewoźnikowi kolejowemu (lub innemu podmiotowi) wykonywania prac tylko w zakresie utrzymania, odnowienia i działu w rozwoju infrastruktury kolejowej;
• Możliwości przekazania zadań zarządcy innemu podmiotowi - zarządca może zlecić wykonywanie zadań zarządcy w przedsiębiorstwie zintegrowanym pionowo - innemu podmiotowi wchodzącemu w skład tego przedsiębiorstwo, ale tylko wyłącznie w zakresie funkcji podstawowych. Jednakże, zarządca nadal sprawuje kontrole i ponosi odpowiedzialność nad wykonywaniem zadań które zlecił;
• Posiadania odrębnej osobowości prawnej - zarządca jest obowiązany posiadać osobowość prawną odrębną od przewoźników kolejowych, a w przypadku przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo także od innych podmiotów wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa. Dodatkowo, podmiot wchodzący w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo nie może mieć decydującego wpływu na wykonywanie przez zarządcę funkcji podstawowych;
• Zakazu łączenia funkcji. Te same osoby nie mogą:
  • pełnić jednocześnie u zarządcy i przewoźnika kolejowego funkcji członka (także u podmiotu wchodzącego w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz sprawującego kontrolę nad zarządcą i przewoźnikiem kolejowym wchodzącymi w skład tego przedsiębiorstwa) zarządu i rady nadzorczej;
  • zajmować stanowisk kierowniczych u zarządcy i przewoźnika kolejowego wchodzących w skład tego samego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo.

Członkowie zarządu przewoźnika kolejowego nie mogą zajmować stanowisk kierowniczych właściwych w zakresie funkcji podstawowych.

Zarządca infrastruktury będzie zobowiązany dostosować umowy dotyczące pełnienia funkcji lub świadczenia pracy lub usług zawarte przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy z osobami, o których mowa powyżej do nowych wymagań nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

• Dodatkowych obostrzeń dotyczących premii i wynagrodzeń - członkowie zarządu zarządcy wchodzącego w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz osoby zajmujące u zarządcy wchodzącego w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo stanowiska kierownicze właściwe w zakresie funkcji podstawowych nie mogą otrzymywać od podmiotu wchodzącego w skład tego samego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo wynagrodzenia lub premii, związanych z wynikiem finansowym przewoźnika kolejowego wchodzącego w skład tego samego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo;
• Ograniczeń dotyczących wpływu na skład osobowy zarządy, rady nadzorczej i stanowisk kierowniczych - przewoźnik kolejowy albo inny podmiot wchodzący w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo nie może mieć decydującego wpływu na powoływanie i odwoływanie członków zarządu lub członków rady nadzorczej zarządcy wchodzącego w skład tego samego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz na zatrudnianie i zwalnianie osób zajmujących u tego zarządcy stanowiska kierownicze właściwe w zakresie funkcji podstawowych. Członkowie zarządu i rady nadzorczej zarządcy oraz osoby zajmujące stanowiska kierownicze właściwe w zakresie funkcji podstawowych nie mogą pełnić funkcji w organach przewoźnika kolejowego lub podmiotu sprawującego kontrolę nad tym przewoźnikiem, pozostawać w stosunku pracy z tymi podmiotami ani świadczyć pracy albo usług na rzecz tych podmiotów na podstawie innego stosunku prawnego;

Zakaz, o którym mowa powyżej obowiązuje również w okresie 6 miesięcy od dnia zakończenia pełnienia funkcji, ustania zatrudnienia pracownika lub zakończenia przez pracownika zarządcy świadczenia pracy albo usług.

• Ograniczeń dotyczących przeznaczenia dochodów - zarządca może wykorzystać dochód z tytułu wykonywania zadań, przypisanych zarządcy infrastruktury oraz środki publiczne przyznane zarządcy na realizację tych zadań, wyłącznie do finansowania własnej działalności, w tym do obsługi pożyczek i wypłaty dywidend;
• Odrębnej rachunkowości - zarządca wchodzący w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo prowadzi odrębną rachunkowość od innych podmiotów wchodzących w skład tego samego przedsiębiorstwa w sposób umożliwiający monitorowanie obiegu środków finansowych między tymi podmiotami.

INNE ISTOTNE ZMIANY W USTAWIE O TRANSPORCIE KOLEJOWYM

• Prawodawca dostosował do przepisów europejskich zasady dotyczące udostępniania stacji pasażerskich wskazując, w załączniku nr 2 do ustawy, że udostępnianie stacji pasażerskiej obejmuje dodatkowo tablice z informacjami dla pasażerów i powierzchnię przeznaczoną do sprzedaży biletów;
• Doprecyzowano zasady sporządzania planu minimalizowania zakłóceń i poprawy wyników sieci kolejowej (art. 30f) określając jego dodatkowe elementy:
  • odpowiedzialność za działania zakłócające eksploatację sieci kolejowej;
  • sposób premiowania za osiągnięcie przez przewoźnika kolejowego średniego rocznego poziomu wyników wyższego niż wynik określony w oparciu o główne parametry ustalone w ramach planu wykonania;
  • a także wskazano jakie elementy należy uwzględnić określając sposób ustalenia wysokości rekompensat należnych z tytułu opóźnienia pociągu;
• PKP PLK została zobowiązana do umożliwienia zainteresowanym podmiotom wypowiedzenie się na temat treści regulaminu sieci (art. 32) oraz potrzeb związanych z utrzymaniem i rozwojem infrastruktury, kwestii intermodalności i interoperacyjności oraz umowy w sprawie realizacji programu wieloletniego (art. 38f). Opinie mają być zbierane raz do roku w formie pisemnej, a wyniki przeprowadzonych konsultacji zarządca zobowiązany jest przekazywać do wiadomości Prezesa UTK.