Wojciech Dinges: Kolejowe plany na terenie województwa śląskiego i Metropolii GZM.

Działania związane z transportem szynowym koncentrują się wokół następujących tematów:

1. Działania obecnie realizowane przez PKP PLK
2. Program Kolej+
3. Program przystankowy
4. Plany separacji ruchu aglomeracyjnego od dalekobieżnego na terenie metropolitalnym
5. Program Kolei Metropolitalnej
6. Komponenty kolejowe Centralnego Portu Komunikacyjnego
7. Rozwój i modernizacja sieci tramwajowej na terenie GZM (to także transport szynowy!)

Można się domyślać, że trwające i planowane projekty i zamierzenia pozostają ze sobą w pewnej interakcji – geograficznej, planistycznej i wykonawczej. Trzeba więc dużej uwagi, żeby dobrze wykorzystać efekty synergii, a jednocześnie harmonizować planowanie poszczególnych działań w czasie.

Zestawienie trwających projektów

Zakres planów i działań związanych z transportem szynowym, zwłaszcza pasażerskim, obejmuje zatem w centrum województwa śląskiego i na jego kresach m.in.:

• Projekty realizowane, bądź planowane przez PKP PLK SA w ramach różnych działań i programów (m.in. Krajowego Programu Kolejowego):
  • linia nr 1 (Dąbrowa Górn. – Częstochowa)
  • linie nr 190, 191 i 90 (Wisła/Cieszyn - Chybie)
  • linia nr 182 (Tarnowskie Góry – Lotnisko Pyrzowice - Zawiercie)
  • linia nr 131 (Chorzów Batory – Tarnowskie Góry)
  • linie nr 138, 161, 132 (Mysłowice – Siemianowice Śl. – Zabrze Biskupice)
  • linie nr 169, 179 (Orzesze – Tychy – Nowy Bieruń)
• Program Kolej+, w ramach którego zgłoszono w naszym regionie linie wraz z przystankami:
  • Przywrócenie ruchu kolejowego na linii 190 Bielsko-Biała – Skoczów (Stowarzyszenie Aglomeracja Beskidzka, dofinansowanie Województwa Śląskiego)
  • Odbudowa połączenia do Jastrzębia Zdroju (Województwo Śląskie)
  • Odtworzenie ruchu pasażerskiego na linii Racibórz – Baborów – Głubczyce (Województwo Opolskie)
  • Budowa drugiego toru na linii 140 Katowice Ligota – Orzesze Jaśkowice (Metropolia GZM wspólnie z Województwem Śląskim)
  • Odbudowa połączenia do Pyskowic Miasta (Metropolia GZM)
  • Odtworzenie ruchu pasażerskiego na linii 141 z Gliwic przez Rudę Śląską Kochłowice i Chorzów (Hajduki) do Katowic (Metropolia GZM)
  • Odbudowa i odtworzenie ruchu pasażerskiego na linii 162 Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce – Tworzeń – D.G. Gołonóg (Metropolia GZM)
  • Odbudowa łącznicy Bytom Bobrek – Ruda Śląska Orzegów – Ruda Śląska Chebzie (Metropolia GZM)
  • Odtworzenie ruchu pasażerskiego na linii 142 Katowice Ligota – Katowice Murcki – Tychy (Metropolia GZM)
  • Budowa nowych przystanków pasażerskich (m.in. w Bytomiu, Świętochłowicach, Zabrzu, Gliwicach) (Metropolia GZM)
• Program przystankowy (realizowany przez Ministerstwo Infrastruktury i PKP PLK pn. „Program budowy/modernizacji przystanków kolejowych na lata 2020 - 2025), w ramach którego z regionu zgłoszono kilkanaście propozycji, m.in. w Katowicach, Sosnowcu, Przyszowicach, Rybniku, Kuźni Raciborskiej, Pawłowicach, Warszowicach, Wodzisławiu Śl., Rudnie, Szczekocinach, Koniecpolu, Bycinie. Część z nich zostanie uwzględniona w dalszym procedowaniu.
• Działania inwestycyjne PKP PLK związane m.in. z rozbudową drugiej pary torów w centrum aglomeracji (odseparowanie ruchu aglomeracyjnego i regionalnego od dalekobieżnego) w ramach projektów p.n. Prace na podstawowych ciągach pasażerskich (E 30 i E 65) na obszarze Śląska:
  • Etap I: linia E 65 na odcinku Będzin - Katowice Szopienice Płd.,
  • Etap I: linia E 65 na odcinku Katowice Szopienice Płd. - Katowice - Katowice Piotrowice
  • Etap I: Linia E 65 na odcinku Katowice Ligota - Tychy.
  • Etap IIB: linia E 30 na odcinku Katowice – Chorzów Batory
  • Etap III: linia E 30 na odcinku Chorzów Batory – Gliwice
    (w tym przypadku zostało właśnie ogłoszone postępowanie przetargowe na opracowanie studium wykonalności, współfinansowane przez PKP PLK i Metropolię GZM)
• Prace studialne prowadzone przez Metropolię GZM, a obejmujące opracowanie Wstępnego Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej opartego o opracowaną w roku 2018 przez Politechnikę Śląską Koncepcję Kolei Metropolitalnej. W ramach tych prac wskazano m.in. jakie obiekty mogłyby zostać objęte Programem Kolej + i złożono szereg wniosków, o czym mowa w tekście. Wskazano także na wymienioną wcześniej konieczność jak najszybszej budowy separowanych torów aglomeracyjnych na odcinku Gliwice – Chorzów Batory – Katowice.
• Działania planistyczne prowadzone w ramach koncepcjiStrategicznegoStudiumLokalizacyjnegokomponentukolejowegoCentralnego Portu Komunikacyjnego – tzw. Ciągu nr 7, które w pierwotnym ujęciu (z początku 2020 r.) obejmowały następujące elementy:
  • połączenie z Katowic do Ostrawy nową linią Katowice/(Gliwice) – Jastrzębie-Zdrój – granica państwa,
  • nowa linia nr 111 odcinek Węzeł Małopolsko-Śląski – Chełmek,
  • nowa linia nr 113, odcinek Katowice – Węzeł Małopolsko-Śląski,
  • nowa linia Węzeł Małopolsko-Śląski – Dąbrowa Górnicza.
  • istniejąca linia nr 1, odcinek Zawiercie – Katowice,
  • istniejąca linia nr 139, odcinek Katowice – Czechowice Dziedzice,
  • istniejąca linia nr 93, odcinek Chełmek – Chybie,
  • nowa linia nr 170 Chybie – Jastrzębie-Zdrój – Godów (granica państwa),
  • istniejąca linia nr 150, odcinek Most Wisła – Ochodza,

Część z tych planów została zweryfikowana w trakcie konsultacji prowadzonych przez cały 2020 rok, obecnie rozpoczynają się prace studialne (tzw. STEŚ czyli Studium Techniczno-Ekonomiczno-Środowiskowe) dla pierwszego z tych elementów, tj. możliwego przebiegu połączenia z Katowic do Ostrawy.

Jak widać, w większości z tych działań aktywnie działa Metropolia GZM. Jest to z jednej strony oczywiste, gdyż większość głównych linii kolejowych w regionie przebiega przez jego centralną część. Po drugie, na terenie GZM mieszka ponad połowa ludności województwa śląskiego. Po trzecie zaś, Metropolia realizuje swoje statutowe zadanie, czyli rozwój transportu.

Koncepcja oraz Wstępne Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej

Jednym z podstawowych celów powołania Górnośląsko-Zagłębiowskej Metropolii były zapisane w ustawie z 2017 r. działania w zakresie:

• planowania, koordynacji, integracji oraz rozwoju publicznego transportu zbiorowego,
  w tym transportu drogowego, kolejowego oraz innego transportu szynowego, a także zrównoważonej mobilności miejskiej;
• metropolitalnych przewozów pasażerskich.

Program Działań Strategicznych Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii do roku 2022 jednoznacznie wskazuje na rozwój kolei, jako transportowego kręgosłupa obszaru metropolitalnego i wyznacza szczegółowe cele w kierunku tego rozwoju publicznego transportu zbiorowego i zrównoważonej mobilności, m.in.:

• budowę Kolei Metropolitalnej,
• rozwój bezemisyjnego transportu na terenie GZM.

Realizacja tak nakreślonych celów GZM rozpoczęła się, co naturalne, od zadań koncepcyjnych i studialnych:

• Koncepcja Kolei Metropolitalnej dla Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii opracowana w 2018 r. przez Politechnikę Śląską na zlecenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.
• Wstępne Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej, realizowane od 2020 r. na zlecenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Wstępne Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej pozwoli określić zakres podejmowanych działań (wariant) oraz konkretne korytarze transportowe i środki transportu (nie można zapominać o możliwościach uzupełnienia kolei poprzez sieć rozwijanych połączeń autobusowych i tramwajowych). W ramach prac studialnych określone zostaną przebiegi korytarzy transportowych łączących obszary generatorów ruchu, takich jak osiedla mieszkaniowe, zakłady pracy, centra handlowe czy usługowe, szkoły i uczelnie, szpitale, obiekty sportowe i rekreacyjne itd. Efektem pośrednim prac będą modele symulacyjne pozwalające określić miejsca niezbędnych działań modernizacyjnych i budowlanych – liniowych i przystankowych. Studium pomoże również oszacować koszty – tak budowy infrastruktury, jak i realizacji przewozów - dla poszczególnych wariantów, co pozwoli podjąć racjonalne decyzje o  wyborze konkretnych działań inwestycyjnych, które pozwolą na organizację przewozów kolejowych na osiągalnym pułapie budżetowym.

Program Kolej+ i separacja ruchu aglomeracyjnego na linii Katowice - Gliwice

Rozwińmy jeszcze temat Programu Kolej+ oraz planów budowy drugiej pary torów w centrum aglomeracji (odseparowanie ruchu aglomeracyjnego i regionalnego od dalekobieżnego). Ogłoszenie Programu Uzupełniania Lokalnej i Regionalnej Infrastruktury Kolejowej Kolej + do 2028 stało się dla Metropolii impulsem do przyspieszenia części planowanych zadań związanych z realizacją celów ujętych w Programie Działań Strategicznych GZM, w takim zakresie, w jakim wykazana jest spójność tych celów z założeniami i wytycznymi naboru Programu Kolej + (budowy liniowej i punktowej infrastruktury kolejowej umożliwiającej lub usprawniającej połącznie z miastem wojewódzkim).

W kontekście podstawowych zasad Programu ujętych w Wytycznych naboru projektów, GZM zleciła
w 2020 r. przeprowadzenie ekspertyzy, które zadaniem było wskazanie projektów do zgłoszenia
w ramach Programu Kolej+, nawiązujących i będących spójnymi z opracowaną w latach 2018 – 2019 Koncepcją Kolei Metropolitalnej dla Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

W wyniku przeprowadzonej ekspertyzy i dyskusji, Metropolia w imieniu gmin (przyszłych Liderów i Partnerów projektów) zgłosiła pierwotnie 15 wniosków (6 liniowych i 9 punktowych) do Programu Kolej +. W międzyczasie jeden z wniosków punktowych został wycofany, z uwagi na ujęcie go w innych pracach PKP PLK SA. Wszystkie zgłoszone wnioski zostały zakwalifikowane do drugiego etapu, który wymaga opracowania dla każdego z nich Wstępnego Studium Planistyczno-Prognostycznego (WSPP) i przekazania go do PKP PLK SA do końca listopada 2021 r.

Obecnie GZM, po kolejnej weryfikacji, podjęła decyzję o dalszej realizacji w przypadku 13 wniosków
(6 liniowych i 7 punktowych), z czego jednego wspólnie z Województwem Śląskim.

Przedmiotem zamówienia publicznego, ogłoszonego 12. marca staną się jedynie te części i zakresy prac dla wykonania poszczególnych WSPP, których nie ujmuje trwająca umowa opracowania Wstępnego Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej wraz z jej aneksami, a obejmująca prace analityczne
i prognostyczne dotyczące tego samego obszaru terytorialnego i sieci kolejowej na nim się znajdującej.

Realizacja proponowanych projektów w ramach Programu Kolej+ przy uzyskaniu w jego ramach dofinansowania na poziomie 85% pozwoli ograniczyć zakres działań i inwestycji własnych GZM ujętych w ramach tworzenia Kolei Metropolitalnej, której proponowane projekty staną się integralną częścią.

Również 12. marca PKP PLK SA ogłosiło postępowanie dotyczące opracowania Studium Wykonalności dla projektu Prace na podstawowych ciągach pasażerskich (E 30 i E 65) na obszarze Śląska na odcinku Katowice – Gliwice, gdzie partnerem PKP PLK i współfinansującym opracowanie będzie Metropolia GZM. Jest to jeden z trzech niezbędnych elementów prac warunkujących w ogóle możliwości rozwoju Kolei Metropolitalnej i zwiększenia oferty przewozowej dla pasażerów w aglomeracji i województwie. Separacja ruchu aglomeracyjnego od dalekobieżnego, aby była skuteczna, musi nastąpić w kierunkach Katowice – Dąbrowa Górnicza (linia kolejowa nr 1), Katowice – Tychy (linia kolejowa nr 139) oraz właśnie Katowice – Gliwice (linia kolejowa nr 137), wraz z przebudową węzła katowickiego.

Horyzont tych działań, zwłaszcza fizycznego powstania drugiej pary torów aglomeracyjnych, nowych przystanków i linii to lata 2025-2030. W tym czasie będzie można się też spodziewać części inwestycji podjętych w ramach programu budowy Kolei Metropolitalnej. Do tej pory rozwijana będzie jednak oferta połączeń na istniejących liniach.

Rozwój oferty przewozowej

Warto podkreślić, że Metropolia GZM od kilku lat dofinansowuje realizację kolejowych połączeń pasażerskich wykonywanych na terenie województwa śląskiego – w obszarze metropolitalnym. Oznacza to, że obecnie część pociągów Kolei Śląskich, których trasa zaczyna się i kończy w miastach tworzących Metropolię to pociągi dodatkowe, zamawiane z budżetu GZM. Ich rozkład jazdy i trasy pozwalają na dogęszczenie regionalnej oferty kolejowej, np. w godzinach szczytu, bądź w weekendy. Ponieważ z punktu widzenia pasażerów niczym się one nie różnią od pociągów wojewódzkich, nie mają specjalnych oznaczeń i są wykonywane taborem Kolei Śląskich, wiedza o tych działaniach i wysiłkach finansowych Metropolii nie jest powszechnie znana. A jednak dofinansowywanie połączeń kolejowych przez GZM znacząco rośnie w kolejnych latach, i tak:

• 2019 – dotacja 1,
• 2020 – dotacja 6 mln zł, 40 dodatkowych połączeń
• 2021 – dotacja 9,2 mln zł, 48 dodatkowych połączeń, 390 tys. pociągokilometrów
• 2022 – planowana dotacja 15 mln zł, co oznacza ok. 700 tys. pociągokilometrów

Dynamika wzrostu dofinansowania jest tak duża, że prócz dotychczasowych dogęszczeń połączeń na obszarze metropolitalnym, GZM planuje również połączenia na nowych trasach, niewykluczone, że już od roku 2022. Obsługa nowych kierunków z pewnością będzie bardziej widoczna dla pasażerów i mieszkańców, niż same tylko dodatkowe przewozy w dotychczasowych relacjach.

Ponadto planowane są dalsze działania w obszarze taryfowo-biletowym, które poszerzą i ujednolicą zintegrowaną ofertę transportu publicznego na obszarze GZM.

Podsumowanie

Dotacje do przewozów i planowane przewozy na nowych trasach oraz działania w kierunku integracji biletowej to pierwsze odczuwalne kroki w kierunku utworzenia Kolei Metropolitalnej. Za nimi będą następowały działania rozwojowe w infrastrukturze kolejowej, które wymagają czasu i przygotowań oraz z pewnością pozyskanie taboru kolejowego, rozwój zaplecza i personelu dla realizacji tych planów..

Tak przedstawiają się zatem plany rozwoju transportu szynowego na obszarze metropolitalnym i regionalnym na początku 2021 roku. Dynamika zmian jest spora, dlatego warto będzie zaktualizować tą wiedzę za kilka miesięcy, gdy będzie np. wiadomo jakie są losy projektów w Programie Kolej +, jakie wstępne subwarianty Kolei Metropolitalnej zostaną ujęte w dalszych analizach, bądź jakie będą rezultaty prac studialnych CPK, a wreszcie jakie zostaną podjęte działania w perspektywie krótkoterminowej.