dr inż. Ignacy Góra: Utrzymanie pojazdów to bezpieczeństwo – działania Prezesa UTK

dr inż. Ignacy Góra: Utrzymanie pojazdów to bezpieczeństwo – działania Prezesa UTK

21 marca 2021 | Autor: dr inż. Ignacy Góra, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego | Źródło: Kurier Kolejowy
PODZIEL SIĘ

Bezpieczeństwo ruchu kolejowego jest priorytetem w działaniach realizowanych przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego. Istotne jest odpowiednie utrzymanie najbardziej licznego na polskich torach taboru – wagonów towarowych. Z tego względu wszelkie zdarzenia związane z uszkodzeniem osi lub kół pojazdów kolejowych są przedmiotem szczególnego zainteresowania. Przeciwdziałanie tym zdarzeniom odbywa się na wielu polach działalności Prezesa UTK – związanych z procesami certyfikacyjnymi i szeroko pojętym nadzorem.

dr inż. Ignacy Góra, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego. Fot. Archiwum KK

W Polsce jest niemal 100 tys. pojazdów kolejowych. W 2019 r. wagony towarowe stanowiły 90% z 98,5 tys. sztuk eksploatowanego taboru. W 2019 r. w ramach przygotowanych przez Prezesa UTK wytycznych do opracowania raportów w sprawie bezpieczeństwa podmiotów wprowadzono spójne kryteria klasyfikacji stanu technicznego pojazdów kolejowych. Przyjęte kryteria dzielą pojazdy na 5 grup pod względem stanu technicznego: bardzo dobry – pojazd użytkowany i zbudowany lub zmodernizowany w okresie ostatnich 5 lat oraz taki, który miał wykonaną naprawę okresową w ostatnich dwóch latach; dobry – pojazd użytkowany i zbudowany lub zmodernizowany w okresie powyżej 5 lat temu oraz taki, który miał wykonaną naprawę okresową w przedziale od 2 do 5 ostatnich lat; dostateczny – pojazd użytkowany, który miał wykonaną naprawę okresową powyżej 5 lat; niezadowalający – pojazd  wyłączony z użytkowania przez ponad 6 miesięcy, oczekujący na wykonanie naprawy okresowej (modernizacji); zły – pojazd wyłączony z użytkowania przez ponad 6 miesięcy, nie przewidziany do wykonania naprawy okresowej (modernizacji) lub pojazd przeznaczony do kasacji. W przypadku wagonów towarowych 33 % było w stanie bardzo dobrym, tyle samo w dobrym, 13 % dostatecznym, 19 % niezadawalającym i 10 % złym. Jeśli chodzi o udział taboru w złym stanie, to wyższy udział procentowy występował tylko wśród lokomotyw spalinowych.

Szczególnie niepokojącym zjawiskiem zaistniałym w 2019 r. był wyraźny wzrost liczby zdarzeń związanych z uszkodzeniem osi zestawu kołowego (z 0 przypadków w 2018 r. do 12 w 2019 r.). Pięć spośród tych zdarzeń zakwalifikowano jako wypadek i było związanych ze złamaniem osi lub jej czopa w trakcie jazdy pociągu, skutkując wykolejeniem i znacznymi stratami. Dodatkowo zdarzenie z 17 marca na szlaku Taczanów – Pleszew było przedmiotem badania PKBWK, która stwierdziła szereg  nieprawidłowości  związanych  z utrzymaniem  wagonu towarowego, w którym doszło do uszkodzenia (m.in. nieprzestrzeganie cykli przeglądowo-naprawczych). Pełne dane za 2020 r. będą opublikowane w sprawozdaniu bezpieczeństwa wydawanym w sierpniu.

Nadzór nad utrzymaniem

Podmioty odpowiedzialne za utrzymanie (ECM) wagonów towarowych podlegają obowiązkowi certyfikacji i nadzorowi realizowanemu przez Prezesa UTK. W toku tych procesów weryfikowane jest spełnienie wymagań dotyczących prawidłowego zarządzania procesem utrzymania, sprawdzania kompetencji dostawców czy nadzorowania utrzymywanych wagonów. Wszystkie podmioty odpowiedzialne za utrzymanie posiadające certyfikat są corocznie kontrolowane w celu potwierdzenie spełnienia tych wymagań w wymiarze praktycznym. W 2020 r. przeprowadzono 65 kontroli certyfikowanych podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie wagonów towarowych.

Niezależnie od tego Prezes UTK prowadzi również czynności nadzorcze w innych zakresach tematycznych, które obejmują zagadnienia prawidłowości utrzymania pojazdów kolejowych, w tym wagonów towarowych. W 2020 r. przeprowadzono 260 czynności, w trakcie których stwierdzono 544 nieprawidłowości. Były one związane m.in. z nierespektowaniem wymagań dokumentacji systemu utrzymania, niesprawnością różnych układów technicznych pojazdu, błędnym oznakowaniem czy nieprowadzeniem lub nieprawidłowym prowadzeniem wymaganej dokumentacji, w szczególności kart pomiarowych. Działania te realnie przekładają się na poziom bezpieczeństwa pojazdów kolejowych, gdyż każdorazowo stwierdzane nieprawidłowości są usuwane, a podmiot jest dodatkowo zobowiązany do przeprowadzenia analizy występowania ewentualnych podobnych nieprawidłowości w całym zakresie prowadzonej działalności – nie tylko w próbce, która podlegała badaniu przez inspektorów UTK.

Mimo trudnych epidemicznych warunków, jakie przyniósł rok 2020 udało się zrealizować w pełni założony na ten rok Plan Nadzoru Prezesa UTK. Oprócz kontroli planowych, po każdym zdarzeniu polegającym na złamaniu czy ukręceniu osi lub uszkodzeniu koła pojazdu, realizowane są doraźne działania nadzorcze obejmujące kontrolę podmiotu odpowiedzialnego za utrzymanie uszkodzonego pojazdu. Jednocześnie inspektorzy UTK na bieżąco nadzorują pracę komisji kolejowej badającej zdarzenie, czuwając nad kompleksowością prowadzonych analiz, jakością identyfikowanych przyczyn zdarzenia i adekwatnością formułowanych zaleceń. Pozyskiwane w ten sposób dane są podstawą do podejmowania dalszych działań przez Prezesa UTK, w tym wskazywania ewentualnych zaleceń i rekomendacji. Pakiet takich zaleceń dotyczących przeciwdziałania zdarzeniom związanym z uszkodzeniami taboru (w szczególności w kontekście złamań czy ukręceń osi) był elementem corocznego Sprawozdania ze stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego opublikowanego przez Prezesa UTK w sierpniu 2020 r.

Praca komisji kolejowych

Dostrzegając potencjał do poprawy pracy komisji kolejowych, Prezes UTK wystosował także pisemną rekomendację do wszystkich certyfikowanych przewoźników kolejowych, autoryzowanych zarządców infrastruktury i certyfikowanych podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie, aby komisje kolejowe obowiązkowo zlecały wykonanie ekspertyzy polegającej na przeprowadzeniu badań materiałowych uszkodzonego elementu mającego związek z przyczyną zdarzenia. Badania powinny być wykonane przez wyspecjalizowaną jednostkę posiadającą odpowiednie kompetencje techniczne, niezależną od stron wypadku lub incydentu, w szczególności jednostkę notyfikowaną lub jednostkę organizacyjną wykonującą działalność, polegającą na wykonywaniu badań technicznych koniecznych do uzyskania świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu, a także stwierdzenia zgodności z typem oraz wydawaniu certyfikatów zgodności typu i certyfikatów zgodności z typem. W ocenie Prezesa UTK konieczne jest przeprowadzenie tego rodzaju badań, aby komisja kolejowa mogła z pełną odpowiedzialnością sformułować wnioski dotyczące przyczyn zdarzenia, jak również wynikające stąd zalecenia. Należy podkreślić, że wdrożenie właściwych środków kontroli ryzyka pozwala na minimalizację wystąpienia podobnych zdarzeń w przyszłości. Jest to szczególnie istotne z uwagi na fakt, że zdarzenia związane z uszkodzeniem elementów krytycznych dla bezpieczeństwa (np. złamaniem lub ukręceniem osi, uszkodzeniem koła) niemal zawsze prowadzą do natychmiastowego wykolejenia się pojazdu kolejowego i stanowią katalog zdarzeń o najpoważniejszych skutkach.

Rok 2020 to także szereg działań związanych z wdrożeniem w Polsce rejestru zestawów kołowych – zgodnie z rekomendacją PKBWK. Opracowane zostały założenia dla systemu informatycznego obsługującego rejestr, wymagania dotyczące jego zawartości, a także przygotowane zostały projekty stosownych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie takiego rejestru. Wszystkie te prace są obecnie finalizowane celem przekazania ich wyników do Ministerstwa Infrastruktury. Warto podkreślić, że zgromadzenie w jednym rejestrze wszystkich informacji o elementach krytycznych z punktu widzenia bezpieczeństwa, takich jak osie i koła wagonów towarowych, pozwoli na szybkie reagowanie w przypadku stwierdzenia ewentualnych nieprawidłowości, a także uniemożliwi ponowne wykorzystywanie osi, dla których przeprowadzone badania nieniszczące zakończyły się negatywnymi wynikami.

Stworzenie i prowadzenie rejestru zestawów kołowych dokładnie wpisuje się w wymagania rozporządzenia 2019/779, dotyczące zarządzania przez podmioty odpowiedzialne za utrzymanie elementami krytycznymi dla bezpieczeństwa. W połowie 2021 r. wejdą w życie szczegółowe przepisy rozporządzenia dotyczące zarządzania tymi elementami. Ich celem jest systemowe wzmocnienie nadzoru ECM nad elementami krytycznymi dla bezpieczeństwa, nałożenie obowiązku wzajemnego informowania się o wszelkich stwierdzanych problemach, a także wprowadzenie procesu identyfikacji i aktualizacji wykazu elementów krytycznych dla bezpieczeństwa.

Mam świadomość, że nie jest możliwe, aby w kilka lat obniżyć szybko średnią wieku użytkowanych wagonów towarowych, dlatego tak ważne jest odpowiednie utrzymanie taboru. Istotne są podejmowane przez Prezesa UTK działania mające zagwarantować odpowiedni poziom utrzymania. Tak tworzymy bezpieczniejszą kolej.

Z uwagi na niezakończenie wszystkich postępowań dane te mogą jeszcze ulec zmianie.

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/779 z dnia 16 maja 2019 r. ustanawiające szczegółowe przepisy dotyczące systemu certyfikacji podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie pojazdów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/798 oraz uchylające rozporządzenie Komisji (UE) nr 445/2011 (Dz. Urz. UE L 139 I z 27.5.2019, str. 360, z późn. zm.).