W ramach debaty na temat "Stanu i Potrzeb Rozwojowych Kolei w Polsce" zainicjonowanej przez Stowarzyszenie Ekspertów i Menedżerów Transportu Szynowego prezentujemy wypowiedź dr inż. Andrzeja Massela – Zastępcy Dyrektora Instytutu Kolejnictwa, byłego Podsekretarza Stanu ds Kolejnictwa. w resortach związanych z infrastrukturą (w Ministerstwie Infrastruktury, Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju).
Wszystkie dotychczas opublikowane w ramach debaty wypowiedzi dostępne są na portalu internetowym Stowarzyszenia.
W ciągu ponad 30 lat, jakie minęły od transformacji ustrojowej, transport kolejowy w Polsce podlegał dużym przeobrażeniom. Były one wynikiem zasadniczych zmian w otoczeniu gospodarczym i społecznym, ale także dostosowywania struktury kolei i modelu jej funkcjonowania do wymagań wynikających z dorobku regulacyjnego Unii Europejskiej. Przeobrażenia te miały bardzo burzliwy przebieg. Ich realizacja została zapoczątkowana ustawą o restrukturyzacji, komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe z 2000 roku a także zmianami w ustawie o transporcie kolejowym. Należy zwrócić uwagę, że wprowadzenie w życie nowego modelu organizacyjnego w transporcie kolejowym następowało w warunkach chronicznego braku odpowiednich środków na rozwój kolei, przede wszystkim zaś – na inwestycje infrastrukturalne i taborowe. Daleko niewystarczające były również środki przeznaczane na bieżące finansowanie przewozów pasażerskich.
Równocześnie w całym analizowanym okresie lawinowo wzrastał stopień motoryzacji, wskutek czego potrzeby społeczne w zakresie mobilności były w coraz większym stopniu zaspokajane poprzez przejazdy samochodami osobowymi.
W okresie od 1989 do 2005 roku liczba pasażerów przewiezionych transportem kolejowym w Polsce uległa drastycznemu zmniejszeniu z 951,5 mln do 257,6 mln. W późniejszym okresie, do roku 2019, nastąpił jej wzrost do 335,9 mln, jednak ta ostatnia wartość stanowiła tylko 35% liczby podróżnych w 1989 roku. Wartość pracy przewozowej wykonanej na kolejach polskich zmniejszyła się do niecałych 40% jej poziomu z 1989 roku.
Warto zwrócić uwagę, że podobne zjawiska spadku roli kolei w przewozach pasażerskich po 1989 roku można było zaobserwować we wszystkich krajach Europy Środkowo-Wschodniej, które przeszły transformację ustrojową. Analizując ewolucję przewozów w ciągu 30 lat można jednak stwierdzić, że o ile koleje Czech, Słowacji i Węgier straciły do 2019 roku około 1/3 liczby pasażerów z 1989 roku, koleje Polski – około 2/3, koleje zaś Bułgarii oraz Rumunii – ponad 80%. Relatywne zmiany liczby pasażerów na kolejach 6 krajów regionu obrazuje rys. 1.
Pomimo, że powyższe fakty muszą skłaniać do refleksji na ich przyczynami, to daleko ważniejsze od rozpamiętywania minionej świetności kolei w krajach byłego RWPG wydaje się przeanalizowanie czynników decydujących o roli kolei we współczesnych systemach transportowych.
O znaczeniu kolei jako środka transportu decyduje oferta przewozowa oraz stopień jej dostosowania do wymagań rynkowych. Kluczowymi wyróżnikami oferty przewozowej są częstotliwość połączeń (mierzona na przykład liczbą połączeń w danej relacji w jednostce czasu, z reguły w ciągu doby) oraz czas przejazdu. Istotne znaczenie mają także oferowany komfort podróży oraz obowiązujące taryfy (zarówno w odniesieniu do przejazdów jednorazowych, jak i do biletów okresowych).
Z całym opracowaniem dr inż Andrzeja Massela można zapoznać się na stronie Stowarzysznia.
