Wraz z rosnącą popularnością przewozów intermodalnych wzrasta również liczba naczep i przyczep samochodowych przewożonych koleją. Jednak skala wzrostu i porównanie z innymi państwami pokazują, że w Polsce ten rodzaj przewozów ma nadal niewykorzystany potencjał. Warto szerzej rozważyć zalety kolei jako alternatywnego, niskoemisyjnego środka transportu w stosunku do przewozów drogowych.
CELE KLIMATYCZNE A TRANSPORT TOWARÓW W EUROPIE
Wysoki poziom emisji generowany przez transport drogowy stanowi szczególny przedmiot zainteresowania Komisji Europejskiej. Podjęła ona działania w celu powstrzymania lub odwrócenia negatywnych skutków zanieczyszczenia środowiska. W strategii Europejskiego Zielonego Ładu przyjęto ambitne założenia zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Przed państwami członkowskim Unii Europejskiej postawiony został jeden wspólny cel, zgodnie z którym Europa ma stać się do 2050 r. pierwszym kontynentem neutralnym klimatycznie, o gospodarce bezemisyjnej.
W Polsce sektor transportu produkuje 17,6% gazów cieplarnianych. W tej wartości transport drogowy odpowiada aż za 92,3% emisji, a transport kolejowy ma udział jedynie ok. 0,4%.
DYSPROPORCJA W WYKORZYSTANIU TRANSPORTU DROGOWEGO
Od lat rośnie masa ładunków przewożonych transportem drogowym w porównaniu z masą ładunków przewożonych koleją. Trend ten widoczny jest nie tylko w Polsce, ale i w innych państwach UE. Według danych Eurostat[1] w 2020 r. 77,4% pracy przewozowej wykonanej ogółem w transporcie towarów w Europie zrealizowane zostało w transporcie drogowym, a 16,8% w transporcie kolejowym.
Rośnie też liczba samochodów ciężarowych. Z badania Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Pojazdów (ACEA)[2] za 2020 r. wynika, że po drogach UE jeździło 6,2 mln ciężkich i średnich pojazdów użytkowych, których średni wiek wynosi prawie 14 lat. W porównaniu do wyników z 2019 r. stanowi to wzrost o 1,7%. W 2020 r. olejem napędowym zasilanych było 96,3% pojazdów, podczas gdy w 2019 r. było ich prawie 98%. Jednocześnie rośnie również liczba samochodów charakteryzujących się zerową emisją. Wzrost ten jest co prawda niewielki – w 2020 r. 0,24% ciężarówek na drogach UE wyposażonych było w bezemisyjny układ napędowy w porównaniu z 0,04% w 2019 r.
Obserwujemy również systematyczny wzrost przewozów intermodalnych na rynku, co jest pozytywnym zjawiskiem w kontekście realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. W kontenerach transportowane są różne grupy ładunków: od wysokoprzetworzonych do masowych. Ze względu na szerokie możliwości, jakie daje zastosowanie kontenerów w przewozie z wykorzystaniem różnych gałęzi transportu, konteneryzacja ładunków staje się coraz bardziej popularna. W Polsce kontenery stanowią główną jednostkę w transporcie intermodalnym – ich udział w ogólnej liczbie intermodalnych jednostek transportowych przewiezionych koleją na koniec 2021 r. wyniósł 95,0%. Największy udział w przewozach mają kontenery 20- i 40-stopowe.
W transporcie intermodalnym koleją przewożone są też naczepy i przyczepy samochodowe, lecz ich udział stanowi jedynie 2,6% ogólnej liczby przewiezionych jednostek. Przewóz koleją naczep i przyczep samochodowych może być dobrym rozwiązaniem dla firm logistycznych, które dopiero wchodzą na rynek europejskich przewozów kombinowanych.
RYNEK PRZEWOZU KOLEJĄ NACZEP I PRZYCZEP W POLSCE
W Polsce transport towarów samochodami ciężarowymi z przyczepami i naczepami realizowany jest zarówno w przewozach krajowych, jak i tranzytowych. Transport naczep i przyczep koleją odbywa się jedynie w komunikacji międzynarodowej. W porównaniu z liczbą transportowanych kontenerów w Polsce liczba naczep i przyczep samochodowych przewożonych koleją jest niewielka. W 2021 r. koleją przetransportowano 46 560 sztuk, co stanowiło wzrost o ok. 15% w porównaniu z 2020 r., kiedy to przewieziono 40 535 sztuk. W przypadku naczep i przyczep samochodowych w I półroczu 2022 r. koleją przewieziono 18 989 sztuk. Przewóz koleją całych zestawów, czyli samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych z naczepami w Polsce funkcjonuje w ograniczonym zakresie – w całym 2021 r. przetransportowano jedynie 111 sztuk takich zestawów. Stanowi to co prawda ponad 9-krotny wzrost w porównaniu z wynikami z 2020 r., kiedy to przewieziono tylko 12 sztuk takich zestawów, jednak w porównaniu do całości rynku jest to nadal wielkość marginalna
Mając na uwadze cele Europejskiego Zielonego Ładu i niską emisyjność transportu kolejowego, należy przeanalizować możliwości zwiększenia przewozów przyczep i naczep z wykorzystaniem kolei. Transport towarów po drogach powinien odbywać się przede wszystkim na krótkich i średnich dystansach, na dalszych zaś trasach naczepy i przyczepy samochodowe powinny być przewożone koleją. Istotne jest również zapewnienie odpowiedniej infrastruktury przeładunkowej tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna, oraz sprawnej siatki połączeń. W tym obszarze transport kolejowy i drogowy powinny się uzupełniać, a nie konkurować. Należy również przeanalizować możliwości przeniesienia na kolej części tranzytu towarów, który odbywa się obecnie po drogach z wykorzystaniem przyczep i naczep.
Rys. 1. Udział poszczególnych jednostek transportowych w przewozach intermodalnych w 2021 r.
Rys. 2. Liczba naczep i przyczep samochodowych przewożonych koleją w Polsce w latach 2011-2021.
W ostatnich latach w przewozach koleją naczep i przyczep samochodowych widać wzrost wykorzystania tej formy transportu intermodalnego. W 2021 r. w stosunku do 2019 r. wzrosły one ponad dwukrotnie z 22 139 sztuk do 46 560 sztuk (zmiana o ok. 110 %). W 2021 r. w przewozach intermodalnych przewieziono ogółem 2 920 tys. TEU, z czego naczepy i przyczepy samochodowe w przeliczeniu stanowiły jedynie 99,5 tys. TEU. Patrząc na dane z przewozów intermodalnych za pierwsze dwa kwartały 2022 r. w zakresie przewozu naczep i przyczep odnotowano 42, 3 tys. TEU.
W Polsce liczba naczep i przyczep samochodowych przewożonych koleją jest niewielka. W innych krajach, na przykład w Niemczech czy Szwajcarii, przewóz naczep pociągami jest bardziej popularny. W Niemczech wedle danych Eurostat naczepy stanowią blisko 20% ogółu przetransportowanych koleją jednostek. Liczba przewożonych pociągami naczep jest więc blisko 26–krotnie wyższa niż w Polsce. W Szwajcarii udział naczep w ogólnej liczbie przewożonych koleją jednostek kształtuje się na poziomie ponad 15%. Według danych Eurostat liczba przewożonych pociągami naczep w Szwajcarii jest blisko 5-krotnie wyższa niż w Polsce. W Szwajcarii ok. 7% przewozów koleją stanowi również transport pojazdów drogowych. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w Szwajcarii liczba jednostek intermodalnych ogółem jest o ok. 20% mniejsza niż w Polsce.
Przewozy kolejowe naczep i przyczep samochodowych w Polsce odbywają się głównie w eksporcie i imporcie. W tranzycie w 2021 r. odnotowano tylko 683 sztuk. Warto zauważyć w tym przypadku znaczny wzrost w porównaniu z 2020 r., kiedy przewieziono ich raptem 113 sztuk. W komunikacji krajowej w latach 2020-2021 natomiast przewozy tego typu nie były realizowane w ogóle. Dopiero w I półroczu 2022 r. po raz pierwszy odnotowano przewóz 36 sztuk.
Rys. 3. Transport naczep i przyczep samochodowych w Polsce w latach 2020-2021 wg rodzaju komunikacji (w sztukach).
RYNEK PRZEWOŹNIKÓW KOLEJOWYCH W TRANSPORCIE NACZEP I PRZYCZEP
W 2021 r. przewozy naczep i przyczep samochodowych w Polsce realizowało 2 przewoźników intermodalnych: LTE Polska sp. z o.o. oraz PKP Cargo S.A.
Rys. 3 Udział poszczególnych przewoźników intermodalnych w transporcie naczep i przyczep samochodowych w 2021 r. (wg liczby sztuk)
.JPG)
