W podtoruńskiej Brzozie odbywają się dziś (19 sierpnia) uroczyste obchody 35. rocznicy największej w powojennej historii Polski katastrofy kolejowej. 19 sierpnia 1980 roku w wyniku zderzenia rozpędzonych pociągów zginęło 65 osób. Prezentujemy wspomnienia Kazimierza Janickiego, emerytowanego naczelnika Lokomotywowni Pozaklasowej PKP w Toruniu, uczestnika akcji ratowniczej.
Jak wspomina Kazimierz Janicki 19 sierpnia 1980 roku, wczesnym rankiem, został powiadomiony przez dyspozytora trakcji, że pod Otłoczynem zderzyły się dwa pociągi, towarowy z osobowym nr 5130.
"Zapytałem natychmiast, czy zostały wdrożone odpowiednie procedury ratownictwa i powiadamiania, a on potwierdził. W rozwinięciu tego meldunku dowiedziałem się, że został skierowany na miejsce katastrofy nasz pociąg ratunkowy, wzmocniony pracownikami warsztatu napraw lokomotyw pod kierownictwem nieżyjącego już Mariana Pietrzaka. Wysłanym po mnie samochodem służbowym udałem się pospiesznie na miejsce tragedii. Po dojściu z trasy E-16 do skarpy wąwozu torowiska, ujrzałem straszny widok: leżące i wiszące na wagonach martwe ciała, niektóre bardzo zmasakrowane. Wokół rannych krzątały się już służby medyczne, był tam między innymi nasz lekarz zakładowy Janusz Cetler. W wąwozie, wśród spiętrzonych lokomotyw SP-45 i ST- 44, pogiętych szyn i leżących na boku wagonów osobowych i towarowych, byli już także funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej i Służby Ochrony Kolei, którzy zabezpieczali teren katastrofy i pomagali w ratowaniu pasażerów, a także w wynoszeniu zwłok.
Ponieważ rozmiar tragedii przerastał nasze możliwości w usuwaniu skutków wypadku, wezwano dodatkowo dwa pociągi ratunkowe, jeden z Bydgoszczy pod kierownictwem Ryszarda Arasiewicza, drugi z Zajączkowa Tczewskiego pod kierownictwem Edwarda Kopeckiego. Te dwa pociągi z ciężkim sprzętem dźwigowym i dwoma ciągnikami czołgowymi okazały się niezbędne w usuwaniu i ustawianiu na torach wykolejonych wagonów i lokomotyw. Pewnie nie każdy wie, ale lokomotywa ST-44 waży 118 ton.
Wiele dramatycznych epizodów tej trudnej akcji ratunkowej utkwiło mi w pamięci, ale przytoczę tylko niektóre. Pod wykolejonym, wywróconym na bok wagonem leżała kobieta, która wołała cichym głosem o pomoc. Po ostrożnym podniesieniu wagonu, jeden z członków załogi mojego pociągu ratunkowego wyniósł ją na rękach, ale ona już umierała. Trudno było dotrzeć do przygniecionego maszynisty pociągu osobowego Gerarda Przyjemskiego, który leżał pod stalową podłogą lokomotywy SP-45. Udało nam się go wydostać, ale jego pomocnik Józef Głowiński poniósł śmierć przyciśnięty stalowym pulpitem.
Było już prawie południe, dzień był słoneczny i bardzo gorący, a ciągle wynoszono ciała ofiar na skarpę. Chciałem, żeby się to wreszcie skończyło, jednak zwłok wciąż przybywało, układano je jedne przy drugich. Nie było czasu na zadumę, pracowaliśmy dalej. W pewnym momencie zostałem przywołany do przybyłego na miejsce pierwszego sekretarza PZPR Edwarda Gierka (ówcześnie faktycznego szefa państwa – przyp. red. „Wypowiedzi tygodnia”). Stał na skraju skarpy, nie patrzył na nikogo. Powiedział cicho, bardziej chyba do siebie niż do mnie: „dlaczego doszło to tej straszliwej tragedii?” Odpowiedziałem również cicho: „tego jeszcze nie wiemy”. Wieczorem, kiedy zabraliśmy się do usuwania złomowiska, żołnierze przeczesywali las w poszukiwaniu rannych, którzy w szoku mogli się oddalić od miejsca katastrofy. (...) Dwie zniszczone doszczętnie lokomotywy zostały przetransportowane do naszej lokomotywowni, gdzie straszyły swoim widokiem dość długi czas.
Krótko potem zaproponowałem namiastkę pomnika pamięci na skarpie wąwozu. Została zrealizowana i istnieje do dnia dzisiejszego. Z oburzeniem przyjąłem fakt okradania tabliczek z mosiężnymi nazwiskami ofiar. Ktoś poodrywał je z drewnianych podkładów torowych, do których były przytwierdzone."
Uroczystości upamiętniające pamięć ofiar katastrofy, których częścią jest polowa msza święta, odbywają się dziś (19 sierpnia, początek o godzinie 11) w Brzozie, w miejscu, gdzie stoją krzyż i symboliczny pomnik.
