Najwyższa Izba Kontrola opublikowała raport dotyczący wykorzystania środków publicznych na naukę. Oceniła w nim działalność 28 placówek i instytucji naukowych w tym zakresie. Tylko dwie z nich otrzymały ocenę negatywną: warszawski Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa oraz Instytut Kolejnictwa (IK).
Celem kontroli była ocena prawidłowości wykorzystania środków publicznych przeznaczonych na naukę w latach 2009–2011, w tym środków budżetowych i środków z Unii Europejskiej oraz ocena uzyskanych efektów badawczych i wdrożeniowych.
Ocena dotyczyła w szczególności:
- efektów badań naukowych finansowanych ze środków publicznych, m.in. publikowania wyników badań oraz opracowania, zgłoszenia i wdrożenia patentów, a także wysokości przychodów ze sprzedaży wyników tych badań;
- systemu oceny jednostek naukowych i pracowników zajmujących się nauką;
- rozwoju jednostek naukowych oraz ich potencjału badawczego;
- skuteczności nadzoru ministra nauki i szkolnictwa wyższego, prezesa Polskiej Akademii Nauk oraz agencji finansujących badania naukowe: Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowego Centrum Nauki nad wykorzystaniem środków publicznych na naukę oraz osiąganiem celów badawczych i wdrożeniowych przez jednostki naukowe.
Najniższy poziom liczby publikacji w czasopismach naukowych z tzw. listy filadelfijskiej odnotowano w instytutach badawczych. Pracownicy naukowi dwóch z nich, tj. Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa oraz Instytutu Kolejnictwa, nie opublikowali żadnego artykułu w wyżej wymienionych wydawnictwach w ciągu ostatnich pięciu lat (2007–2011).
Prace naukowe pracowników trzech jednostek naukowych, tj. Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Instytutu Kolejnictwa oraz Ośrodka Przetwarzania Informacji, nie były w ogóle cytowane w ciągu ostatnich pięciu lat (2007–2011).
W badanym okresie jednostki objęte kontrolą uzyskały ponad 1000 nagród za działalność naukową. Cztery z nich nie uzyskały za nią żadnych nagród. Wśród nich jest Instytut Kolejnictwa. NIK stwierdziła również w IK całkowity brak wdrożeń wyników przeprowadzonych badań naukowych i prac rozwojowych w ciągu ostatnich pięciu lat (2007–2011) i związany z tym brak przychodów z tego tytułu.
Najwyższa Izba Kontroli wykazała też, że Rada Naukowa Instytutu Kolejnictwa nie dokonywała okresowych ocen dorobku naukowego i technicznego swoich pracowników. Zaniechanie to stanowiło naruszenie odpowiednio art. 35 ust. 5 ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, a następnie art. 44 ust. 3 ustawy o instytutach badawczych. Ostatnia taka ocena odbyła się w 2004 r.
W badanym okresie IK nie wykorzystywał efektywnie potencjału naukowego swoich pracowników, koncentrując działalność na wykonywaniu usług i innych zadań niezwiązanych z prowadzeniem badań naukowych i prac rozwojowych. Skutkiem ukierunkowania potencjału kadrowego Instytutu na realizację usług o charakterze komercyjnym była niepełna realizacja obowiązku twórczej działalności naukowej, wprowadzania do praktyki wyników tejże działalności oraz kształcenia kadry naukowej przez zatrudnionych w nich pracowników naukowych.
„Pracownicy Instytutu Kolejnictwa byli zaangażowani w realizację łącznie 600 zadań, w tym opinii, ekspertyz, badań eksploatacyjnych, testów, analiz, pomiarów, konsultacji, opracowywania studium wykonalności. W badanym okresie 95 proc. przychodów Instytutu pochodziło z działalności komercyjnej. Instytut nie realizował również zadań badawczych na podstawie umów zawartych z innymi podmiotami na wykonanie prac B+R zakończonych osiągnięciem celu badawczego” – czytamy w Raporcie NIK.
W związku z negatywną oceną działalności Instytutu Kolejnictwa NIK skierowała wystąpienie pokontrolne do ministra transportu, budownictwa i gospodarki morskiej.
