Gazeta Egemen Qazagstan opublikowała obszerny wywiad z Prezydentem Kazachstanu Kasym-Żomart Tokajewem, który obszernie omówił politykę wewnętrzną i zagraniczną, rozwój społeczno-gospodarczy kraju, styczniowe wydarzenia z 2022 r., aktualne problemy z przemocą domową, budowę elektrowni jądrowej i inne ważne dla Kazachstanu obszary.
Kierownictwo Państwa wyciągnęło pełne wnioski z zaburzeń politycznych i społecznych ze stycznia 2022 roku. Demokratyzacja systemu politycznego, zwiększenie aktywności społeczeństwa, modernizacja gospodarki i uwolnienie z barier przedsiębiorczości stały się priorytetowymi działaniami dla polityki, administracji i organizacji społecznyc.
W efekcie rok 2023 był pełen istotnych wydarzeń dla kraju. Zakończono poważne reformy polityczne i ustrojowe. Prace rozpoczął Trybunał Konstytucyjny. Wybory deputowanych mażylisów i maslihatów wszystkich szczebli odbyły się według nowych zasad. Po raz pierwszy odbyły się wybory akimów powiatów i miast o znaczeniu regionalnym.
Zaczęto budować nowoczesny i konkurencyjny system gospodarczy. Wystartowała dywersyfikacja i demonopolizacja gospodarki, odnowa i rozbudowa infrastruktury, wsparcie dla rodzimego biznesu i przyciąganie inwestycji na skalę dotąd w historii Kazachstanu niespotykaną.
Działo się to w nadzwyczajnej sytuacji po covid-19, światowej presji inflacyjnej, w czasie konfliktu zbrojnego na Ukrainie, niespotykanej dotąd skali sankcji i presji dyplomatycznych, ekonomicznych i zagrożeń dla szlaków transportowych. Dla Kazachstanu był i jest to czas wyzwań, niespodziewanych zagrożeń, ale i wykorzystanych szans.
Nie tylko w dyplomacji i polityce międzynarodowej wobec tych wyzwań Kazachstan znalazł racjonalne odpowiedzi i zbudował dużo szacunku dla prowadzonej odpowiedzialnej polityki pokoju, realizmu, szacunku i otwartości w relacjach z Rosją, Ukrainą, Chinami, USA, Unią Europejską, Krajami Arabskimi i Islamskimi. Co szczególnie ważne Kazachstan wraz z innymi Krajami Azji Centralnej zbudował nową politykę współdziałania i uzgadniania wspólnych politycznych i dyplomatycznych propozycji i działań Regionu na arenie międzynarodowej. To nowa jakość w relacjach nie tylko z sąsiadami: Chinami i Rosją, ale i w relacjach z USA, UE, Krajami Zatoki Arabskiej czy Kaukazu. W efekcie także Partnerzy zmieniają swoje strategie wobec Kazachstanu i Azji Centralnej i można już mówić o wielkiej światowej konkurencji o dobre relacje z Regionem. W 2023 Prezydenci Azji Centralnej byli na Sesji ONZ, odbył się pierwszy szczyt C5 z Prezydentem Bidenem, Kierownictwem UE, spotkania z Przywódcą Chin Prezydentem Xi, Prezydentem Putinem, Szczyt Organizacji Narodów Tureckich czy spotkania z Kierownictwami Państw Niemiec, Francji, Państw Arabskich czy Wietnamu.
Co ważne za dyplomatyczną aktywnością idą też szybko ekonomiczne konkrety:
Prezydent Kasym-Żomart Tokajew wziął udział w inauguracyjnym szczycie C5+1, który zgromadził we wrześniu przywódców pięciu państw Azji Środkowej i prezydenta USA Joe Bidena. Podczas szczytu Biden podkreślił znaczenie współpracy gospodarczej i zapowiedział utworzenie nowej platformy biznesowej w ramach C5+1.
Aby wspierać współpracę gospodarczą, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan i Stany Zjednoczone (USA) zainaugurowały 5 listopada platformę biznesową B1+16 ogłosiło Biuro ds. Azji Południowej i Środkowej Departamentu Stanu USA (SCA).
W swoim wywiadzie Prezydent Kazachstanu zapowiada dalszą wielką aktywność w dyplomatycznej ofensywie: „Będziemy kontynuować konstruktywną i wyważoną politykę zagraniczną, uwzględniającą interesy narodowe państwa. W 2024 roku w naszym kraju odbędzie się szereg reprezentatywnych szczytów i forów."
Kazachstan w 2024 będzie przewodniczył jednocześnie kilku ważnym i perspektywicznym organizacjom międzynarodowym: Szanghajskiej Organizacji Współpracy, Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, Konferencji ds. Interakcji i Środków Budowy Zaufania w Azji, Organizacji Państw Tureckich, Międzynarodowemu Funduszowi Ratowania Morza Aralskiego oraz Islamskiej Organizacji Bezpieczeństwa Żywnościowego. Po bardzo intensywnych spotkaniach z Krajami Zachodu w 2023 równolegle aktywnie umacniano stosunki na innych priorytetowych kierunkach kazachstańskiej polityki i dyplomacji. Jak wielokrotnie powtarzał Prezydent Kazachstanu Kraj będzie przestrzegał zasady reżimu sankcyjnego i nie da się wykorzystywać do obchodzenia międzynarodowych sankcji.
Prezydent Kazachstanu w swoich wypowiedziach z szacunkiem i realizmem mówi o relacjach z wielkimi sąsiadami Kazachstanu Rosją i Chinami. "Opinia Rosji jest brana pod uwagę na całym świecie; Bez udziału tego państwa nie można rozwiązać ani jednego problemu światowego i to jest fakt" – powiedział Tokajew w wywiadzie.
Odpowiadając na pytanie o zbliżające się wybory prezydenckie w Rosji w marcu 2024 r., Tokajew powiedział, że Moskwa odgrywa ważną rolę w światowej polityce, a jego rosyjski odpowiednik Władimir Putin jest przywódcą, który "kształtuje globalną agendę" poprzez swoje słowa i działania.
"Dlatego wybory prezydenckie w kraju takim jak Rosja będą miały wielkie znaczenie międzynarodowe i przyciągną uwagę większości krajów na świecie" - powiedział Tokajew.
Dla Kazachstanu, powiedział Tokajew, wybory prezydenckie w Rosji są szczególnie interesujące ze względu na relacje na wysokim szczeblu między Moskwą a Astaną.
Dodał, że rok 2024 będzie przełomowy nie tylko dla Rosji, ale także dla innych krajów, w których odbędą się wybory, takich jak USA, Wielka Brytania, Indie i Azerbejdżan.
Odnosząc się do stosunków Kazachstanu z Chinami, Tokajew powiedział, że on i jego chiński odpowiednik Xi Jinping rozpoczęli nowe "złote 30 lat" współpracy między dwoma krajami.
Podkreślając, że stosunki kazachsko-chińskie rozwijają się w "duchu przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i wiecznego partnerstwa strategicznego", Tokajew powiedział, że dla Astany ważna jest współpraca z Pekinem i efektywne wykorzystanie wszystkich zalet przyjaznych stosunków i wzajemnego zaufania.
Przez pierwsze dziewięć miesięcy 2023 roku Chiny odpowiadały za 21,3 proc. udziału (o wartości 21,7 mld dolarów) w handlu zagranicznym Kazachstanu – wynika ze ststystyk opracowanych przez kazachskie Narodowe Biuro Statystyczne. Udział Rosji w obrotach handlowych wyniósł 18,6 proc. (18,9 mld dolarów). Surowce i zasoby naturalne stanowiły większość kazachskiego eksportu do Chin, podczas gdy handel Pekinu obejmował głównie towary gotowe, w tym artykuły gospodarstwa domowego, odzież i samochody.
Chińskie dane dotyczące handlu dwustronnego znacznie różnią się od danych Kazachstanu. Według wysłannika Pekinu do Kazachstanu Zhang Xiao dwustronne obroty handlowe za pierwsze 10 miesięcy 2023 r. wyniosły 32,7 mld dolarów, co oznacza wzrost wartości wymiany handlowej o 28,5 proc. w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. Kazachstańskie media podają, że w tym okresie kwota ta wyniosła 24,3 miliarda dolarów.
W wywiadzie prezydent Kasym-Żomart Tokajew nakreślił też ambitny kurs gospodarczy, którego celem jest osiągnięcie „sprawiedliwego i uczciwego Kazachstanu” oraz podwojenie wielkości gospodarki narodowej do 450 miliardów dolarów do 2029 roku. Według analityków MFW do końca 2023 r. wielkość PKB w cenach bieżących w Kazachstanie powinna wynieść ponad 259 mld dolarów, czyli o 15% więcej niż w 2022 r.
Prezydent Tokajew podkreślił pozytywne trendy w PKB per capita, powołując się na prognozę prawie 13 000 USD na 2023 r. przy rocznym wzroście szacowanym na 1 600 USD. Podkreślił, że według MFW liczba ta ma wzrosnąć o jedną trzecią do 16 800 dolarów do 2028 .
Koniec roku przyniósł dobre informacje ekonomiczne. Inflacja w Kazachstanie spada poniżej 10% po raz pierwszy od lutego 2022 r.
Roczny wzrost cen towarów i usług w grudniu wyniósł 9,8%, czyli o 0,5% mniej niż w listopadzie. Według Biura Statystyk Narodowych przez cały 2023 rok wskaźnik konsekwentnie spadał od marca. Najbardziej zauważalny wzrost cen odnotowano w usługach płatnych, które wzrosły o 12,4%.
Inflacja w sektorze niespożywczym wyniosła 9,1 proc., olej napędowy podrożał o 15,2 proc., benzyna o 13,7 proc., a gaz skroplony w butlach o 13,6 proc.
Najbardziej powściągliwy był roczny wzrost cen żywności, który wyniósł 8,5%. Miesięczna inflacja wyniosła w grudniu 0,8%, zwalniając w porównaniu ze wskaźnikami listopadowymi. Ceny żywności wzrosły o 0,9 proc., płatnych usług o 0,8 proc., a produktów nieżywnościowych o 0,5 proc.
Według szacunków MFW tegoroczny PKB w cenach bieżących w Kazachstanie ma wynieść 259,3 mld dolarów - o 15% więcej niż w 2022 r., co stanowi największy wzrost w regionie.
MFW przewiduje, że PKB Kazachstanu osiągnie 354,7 mld USD do 2028 r., czyli o 36,8%, czyli o 95,4 mld USD więcej niż w tym roku. O rosnącej roli i znaczeniu Kazachstanu świadczą następujące przykłady:
Każdego dnia 1,4 mln baryłek ropy płynie z Kazachstanu na rynki międzynarodowe. Kazachstan jest największym na świecie producentem uranu i posiada największe rezerwy. W 2022 roku Kazachstan 21227 ton tlenku uranu (U3O8), co stanowi 43% całkowitej światowej produkcji wydobywczej wynoszącej 49 335 MT. Kazachstańskie wydobycie przewyższa kolejnych czterech największych producentów - Kanadę, Namibię, Australię i Uzbekistan.
Kazachstan wraz z innymi partnerami rozwija bardzo obiecujące projekty w ramach międzynarodowych korytarzy transportowych. Wyznaczą one przyszłą mapę eurazjatyckich szlaków tranzytowych. W sumie udział sektora transportu i logistyki w strukturze PKB w ciągu najbliższych trzech lat powinien wynieść co najmniej 9%.
ExxonMobil i Chevron, dwie najważniejsze amerykańskie firmy naftowe i gazowe, zainwestowały w Kazachstanie łącznie 63 miliardy dolarów. Ustępując jedynie Holandii, Stany Zjednoczone są największym inwestorem zagranicznym w Kazachstanie. Bezpośrednie inwestycje USA w Kazachstanie są prawie czterokrotnie większe niż w przypadku Rosji.
Prezydent Kazachstanu w wywiadzie podkreśla znaczenie sytuacji kondycji gospodarstw domowych, polityki socjalnej i społecznej: "Podczas gdy wskaźniki makroekonomiczne są ważne, prawdziwy dobrobyt obywateli jest najważniejszy".
W 2023 Konsekwentnie rozwiązywano palące problemy w sferze społecznej. W całym kraju rozpoczęto budowę szkół, w tym "szkół komfortu", a na wsiach powstają placówki medyczne. Wprowadzono Kodeks Socjalny, którego celem jest kompleksowe wsparcie dla słabszych kategorii obywateli. Zatwierdzono specjalne wynagrodzenie dla osób zatrudnionych w szkodliwych warunkach pracy. Ustanowiono dodatkowe płatności dla pracowników służb ochrony środowiska za zagrożenia życia i zdrowia. Wzrosły pensje pracowników medycznych, nauczycieli szkół, uczelni, przedszkoli. Uchwalono ustawę regulującą wypłatę dzieciom odpisów z Funduszu Narodowego. Przyjęto nową metodologię ustalania płacy minimalnej, uwzględniającą kluczowe wskaźniki ekonomiczne.
Po raz pierwszy w historii Niepodległego Kazachstanu podjęto takie szerokie działania. Prezydent Tokajew konsekwentnie realizuje swój program wyborczy z myślą o przyszłości bowiem w 2023 populacja Kazachstanu osiągnęła 20 milionów, w ostatnich latach w Kraju rodzi się ponad 400 tysięcy dzieci rocznie a 30 % społeczeństwa stanowią dzieci poniżej 14 roku życia. W wyniku ogromnych wysiłków państwa na rzecz wzmocnienia zdrowia społeczeństwa, średnia długość życia obywateli wzrosła do 74,4 lat osiągając tym samym historycznie rekordowy poziom.
Od początków 2024 Kazachstan ma swoje ”500plus”. Wypłaty dla dzieci w ramach projektu Narodowego Funduszu na rzecz Dzieci weszły w życie 1 stycznia zgodnie z dekretem prezydenta Kasyma-Żomarta Tokajewa. Od urodzenia każde dziecko zapisane do programu będzie uprawnione do otrzymywania 18 rocznych płatności w wysokości od 150 do 160 USD. Środki zostaną zaksięgowane na ich kontach od 1 lutego. Dla dzieci, które ukończą 18 lat po 1 lutego, dostępna jest możliwość złożenia wniosku o wypłatę środków za pośrednictwem platformy elektronicznej, co umożliwia im otrzymywanie płatności przez rok.
Odnosząc się do proponowanego we wrześniu ubiegłego roku referendum w sprawie budowy elektrowni jądrowej w kraju, prezydent powiedział, że obywatele muszą rozważyć i przedyskutować wszystkie argumenty przedstawione przez ekspertów za i przeciw, aby podjąć "wyważoną i przemyślaną decyzję".
Prezydent Tokajew nakreślił dwa główne kierunki, na których rząd powinien się skupić, aby osiągnąć cele podkreślając potrzebę przebudowy i rozwoju dużych projektów przemysłowych tak aby Kazachstan maksymalizował produkcję wyrobów finalnych w oparciu o wielki potencjał surowcowy Kraju.
"Pierwszym z nich jest rozwiązanie kilku ukierunkowanych zadań, które mogą stymulować rozwój kraju. Obejmują one realizację dużych projektów przemysłowych. We wrześniowym orędziu rząd został poinstruowany, aby ustalić listę możliwych dużych projektów i przygotować Plan Rozwoju Infrastruktury. Projekty te są analizowane, prowadzone są konsultacje z dużymi przedsiębiorstwami, inwestorami instytucjonalnymi i środowiskiem eksperckim" - powiedział Tokajew.
Wspomniał o utworzeniu Centrali Inwestycyjnej wyposażonej w szerokie uprawnienia w celu poprawy klimatu inwestycyjnego i ułatwienia wysokiej jakości realizacji projektów inwestycyjnych.
"Drugi kierunek to działania na rzecz wdrożenia reform systemowych w celu utrwalenia nowych "reguł gry" dla całej gospodarki. Rząd, na moje polecenie, opracowuje nowy kodeks podatkowy, który ma na celu ponowne rozbudowanie relacji między państwem a biznesem" - wyjaśnił prezydent Tokajew.
Podkreślił, jak ważne jest zrównoważenie tworzenia komfortowych warunków dla inwestorów i utrzymania wymaganych wpływów budżetowych. Prezydent Tokajew podkreślił również znaczenie nowego kodeksu budżetowego, podkreślając racjonalność, oszczędność i znaczenie wykorzystania budżetu. Dodał, że nowe przepisy dotyczące zamówień publicznych i partnerstwa publiczno-prywatnego zostały uznane za kluczowe dla przejrzystości i stabilności finansowej.
Prezydent Tokajew uznał globalne wyzwania gospodarcze, ale podkreślił potrzebę szczegółowego planu działania, aby wykorzystać nowe możliwości.
"Ważne jest, aby wszystkim działaniom stymulującym wzrost gospodarczy towarzyszyły reformy strukturalne mające na celu rozwój przedsiębiorczości i konkurencji, ochronę własności prywatnej i zapewnienie sprawiedliwego wymiaru sprawiedliwości. Dzięki takiemu podejściu osiągniemy wszystkie nasze cele, w tym podwoimy wielkość gospodarki narodowej w zaplanowanych ramach czasowych".
Kazachstan jest głównym partnerem handlowym Polski w regionie Azji Centralnej. Obserwujemy stały wzrost inwestycji polskich inwestorów w gospodarkę Kazachstanu: na koniec 2022 roku zainwestowano 75 mln dolarów, podczas gdy w całej pierwszej połowie 2023 roku – 70 mln dolarów. To jednak zdecydowanie za mało dla 6 gospodarki UE i dużego potencjału polskich firm choćby w technice rolniczej, chemii, materiałach budowlanych czy IT.
W 2022 roku wolumen wzajemnej wymiany handlowej osiągnął poziom ok. 1,4 mld dolarów, a według polskich statystyk – ponad 2 mld dolarów. Następuje nieznaczny spadek dwustronnych obrotów handlowych na skutek zakłócenia tradycyjnych szlaków transportowych. Jednak nasze kraje szukają możliwości nie tylko przywrócenia, ale także zwiększenia wolumenu dwustronnej wymiany handlowej z wykorzystaniem nowych szlaków transportowych, biorąc pod uwagę, że zarówno Kazachstan, jak i Polska są w transporcie lądowym bramą odpowiednio do Azji i Europy. W ramach wspólnej unijnej strategii szerokiego wejścia firm z UE i samodzielnych polskich działań potrzeba nowej i starannie przemyślanej polityki polskiego rządu i biznesu. Kierunek Azja Centralna i Kazachstan powinien być jednym z polskich priorytetów tym bardziej, że nie widać szybkiej perspektywy zakończenia wojny Rosja-Ukraina z jej bardzo negatywnymi skutkami dla gospodarki Polski ale też i Kazachstanu. Warto więc przeanalizować wypowiedzi Prezydenta Kazachstanu o tym, że musimy patrzeć w przyszłość.
Janusz Piechociński
Prezes Izby Przemysłowo-Handlowej Polska - Azja
Prorektor Uczelni Łukaszewski
