W ocenie Prezesa UTK przewoźnikom kolejowym należą się rekompensaty w związku z utrudnieniami występującymi na sieci kolejowej zarządzanej przez PKP Polskie Linie Kolejowe (PKP PLK) spowodowanymi znaczną skalą prac remontowo-modernizacyjnych.
Potrzebne i uzasadnione inwestycje realizowane przez PKP PLK nie powinny jednak dodatkowo obciążać przewoźników kolejowych, którzy i tak ponoszą wysokie koszty związane z koniecznością przejazdów trasami okrężnymi, zaangażowaniem dodatkowych zasobów czy wydłużonymi czasami jazdy pociągów oraz nieprzewidywalnością rozkładu jazdy. Taka organizacja systemu powoduje, że kolej – mimo że się modernizuje – jest coraz mniej konkurencyjna w stosunku do innych gałęzi transportu i traci klientów.
Podejmując próbę ograniczenia powyższych negatywnych zjawisk, w ocenie Prezesa UTK system rekompensat powinien obejmować następujące elementy:
- wysokość marży zysku przy stosowaniu zastępczego rozkładu jazdy,
- regulacje dotyczące odwoływania przez PKP PLK przydzielonych tras pociągów,
- zasady naliczania opłat za przewozy realizowane trasą okrężną,
- refundację kosztów uruchamiania komunikacji zastępczej.
Pierwsze dwa elementy stanowią nową propozycję Prezesa UTK, natomiast dwa pozostałe są już w znacznej części przez PKP PLK stosowane, między innymi jako wypełnienie obowiązku z decyzji zastępujących umowy.
1. Wysokość marży zysku przy stosowaniu zastępczego rozkładu jazdy
Aby uniknąć skomplikowanych metod wyliczania rekompensaty za utrudnienia w dostępie do infrastruktury kolejowej, spowodowane realizacją remontów i modernizacją linii kolejowych Prezes UTK proponuje prosty system motywacyjny związany ze zróżnicowaniem marży zysku.
Wraz z nową edycją rozkładu jazdy 2012/13 PKP PLK w Regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy 2012/2013 (§ 28 ust 6) ustaliła marżę zysku do opłaty podstawowej za minimalny dostęp do infrastruktury kolejowej w wysokości 1 % za przejazdy w ramach rocznego rozkładu jazdy (RRJ) oraz 8 % w ramach indywidualnego rozkładu jazdy (IRJ).
Wobec znacznych utrudnień występujących na sieci kolejowej Prezes UTK nie widzi uzasadnienia dla wliczania przez zarządcę do stawki dostępu marży zysku za przejazdy realizowane w ramach zastępczego rozkładu jazdy (ZRJ), jeśli wprowadzono je z przyczyny leżącej po stronie zarządcy. W tej sytuacji marża zysku na przydzielone trasy pociągów w RRJ lub IRJ, a realizowane w ramach ZRJ nie powinna być przez PKP PLK pobierana w takiej wysokości.
W ocenie Prezesa UTK taki zapis uwzględniony w umowach powinien mobilizować zarządcę do rzetelnego planowania prac modernizacyjnych oraz do ustabilizowania niezwykle ważnej dla przewozów pasażerskich kwestii rozkładu jazdy.
2. Regulacje dotyczące odwoływania przez PKP PLK przydzielonych tras pociągów
Istotną kwestią związaną z utrudnieniami wynikającymi z niedostatecznej przepustowości infrastruktury, która towarzyszy inwestycjom na liniach kolejowych jest całkowite odwoływanie pociągów i brak możliwości realizacji wcześniej zamówionych i przyznanych tras.
W ocenie Prezesa UTK, w celu zapewnienia równych praw i obowiązków stron, rozwiązaniem powyższej kwestii powinno opierać się na mechanizmie zapisanym w § 18 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej. Określa ono obecnie zasady i terminy dotyczące opłaty rezerwacyjnej za każdą przydzieloną trasę pociągów, która nie została przez przewoźnika wykorzystana, ale może zostać analogicznie podstawą zasad naliczania kar za odwołanie przez zarządcę pociągów przydzielonych w rocznym rozkładzie jazdy. W związku z powyższym, odwołanie pociągu z winy leżącej po stronie zarządcy infrastruktury wiązałoby się z rekompensatą wysokości:
- 10 proc. wyznaczonej opłaty podstawowej za planowane przejazdy pociągów w przypadku odwołania pociągu w terminie krótszym niż 30 dni przed planowym terminem realizacji,
- 25 proc. wyznaczonej opłaty podstawowej za planowane przejazdy pociągów w przypadku odwołania pociągu w terminie krótszym niż 72 godziny przed planowym terminem realizacji.
3. Zasady naliczania opłat za przewozy realizowane trasą okrężną
Sytuacja przejazdów trasami okrężnymi jest już obecnie częściowo uregulowana w Regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów, jak również w projektach Umów o udostępnienie infrastruktury w rozkładzie jazdy pociągów 2012/2013. Przewoźnicy – głównie pasażerscy – realizujący przewozy w ramach RRJ, mają w części zrekompensowane koszty dostępu do infrastruktury kolejowej. Zarządca pobiera bowiem opłatę podstawową za minimalny dostęp do infrastruktury według trasy zamówionej w RRJ, również w przypadku, gdy przejazd pociągu realizowany jest trasą okrężną.
Bardziej skomplikowana jest sytuacja w przypadku przewoźników towarowych, którzy zdecydowaną większość swojej pracy realizują w ramach IRJ wykorzystując wolną przepustowość, która jest szczególnie wrażliwa na ograniczenia związane z pracami remontowo-inwestycyjnymi. Odbija się to na znacznym podwyższeniu kosztów będących pochodną wydłużenia tras pociągów.
Ze swojej strony PKP PLK, negocjuje obecnie z przedstawicielami przewoźników towarowych zasady przyznawania rekompensat dla tras realizowanych drogą okrężną w IRJ, dla których punktem odniesienia mają być tzw. trasy katalogowe. Z kolei przewoźnicy oczekują refundacji z tytułu dodatkowo zrealizowanych pociągokilometrów, rozumianych jako różnica pomiędzy trasą okrężną a trasą, która byłaby przydzielona przewoźnikowi gdyby nie było zamknięć torowych wynikających z robót na liniach.
W ocenie Prezesa UTK powyższa kwestia również wymaga uregulowania. Wypracowane w tym zakresie rozwiązania powinny być zawarte w umowach na udostępnianie infrastruktury w rozkładzie jazdy pociągów 2012/2013.
4. Refundacja kosztów uruchamiania komunikacji zastępczej
Ostatni element systemu rekompensat w postaci refundacji kosztów uruchamiania komunikacji zastępczej był już przedmiotem zainteresowania Prezesa UTK. Po konsultacjach z przewoźnikami PKP PLK uregulowały tę kwestię w Regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów, jak również w projektach Umów o udostępnienie infrastruktury do przewozu osób w rozkładzie jazdy pociągów 2012/2013.Tym samym zarządca infrastruktury przyjął na siebie zobowiązania wynikające z dodatkowych kosztów ponoszonych przez przewoźnika z tytułu prowadzenia komunikacji zastępczej, jeżeli jej prowadzenie wynika z przyczyn leżących po stronie PKP PLK.
Uzasadniona wysokość refundacji kosztów uruchamiania komunikacji zastępczej, została zdefiniowana jako różnica pomiędzy kosztami, które poniósłby przewoźnik w przypadku realizacji przejazdu bez jakichkolwiek ograniczeń w korzystaniu z infrastruktury kolejowej, powstałych z przyczyn leżących po stronie zarządcy, a udokumentowanymi kosztami ponoszonymi przy realizacji komunikacji zastępczej w ich pełnej wysokości.
Mając na względnie konieczność wprowadzenia pełnego systemu rekompensat niwelujących utrudnienia występujące na sieci kolejowej zarządzanej przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Prezes UTK przypomina, iż zgodnie z § 20 ust.1 pkt 9 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej w umowie o korzystanie z przydzielonych tras pociągów określa się, w szczególności zasady postępowania i regulowania ewentualnych zobowiązań w przypadku powstania przeszkód w wywiązywaniu się ze zobowiązań wynikających z umowy.
Przedmiotem umowy jest udostępnienie infrastruktury kolejowej w celu realizacji rozkładów jazdy pociągów. W trakcie korzystania z infrastruktury kolejowej pojawiają się przeszkody w korzystaniu z niej, takie jak wprowadzenie zmian do rozkładu jazdy w formie zastępczego rozkładu jazdy z przyczyn leżących po stronie PKP PLK. Zmiany te powodują, że przewoźnik nie może korzystać z zaplanowanych tras i często musi wykonywać przewóz w innych warunkach. W takiej sytuacji mamy do czynienia z przeszkodami w wywiązywaniu się przez zarządcę z zobowiązań wynikających z umowy o udostępnienie infrastruktury w rozumieniu cytowanego wyżej przepisu. Zatem, w przypadku wystąpienia takich przeszkód w korzystaniu z przydzielonych tras pociągów, strony powinny określić w umowie zasady postępowania i regulowanie zobowiązań.
Zdaniem Prezesa UTK opisane powyżej zasady i system rekompensat powinny być wprowadzone już w rozkładzie jazdy edycji 2012/2013. W związku z tym – nawiązując do prowadzonych przez przewoźników negocjacji umów o udostępnienie infrastruktury kolejowej z zarządcą infrastruktury – przewoźnicy mają możliwość przedstawienia zarządcy swojego stanowiska w zakresie marży zysku przy zastępczym rozkładzie jazdy oraz regulacji dotyczących odwoływania przez PKP PLK przydzielonych tras pociągów. Ponadto, przewoźnicy towarowi mogą domagać się od zarządcy rekompensat za przewozy realizowane trasą okrężną w indywidualnym rozkładzie jazdy, które zostały przewoźnikowi przydzielone ze względu na zamknięcia torowe.
Jednocześnie, w przypadku braku możliwości osiągnięcia porozumienia w zakresie wprowadzenia powyższych uregulowań w umowach o udostępnienie infrastruktury kolejowej w rozkładzie jazdy pociągów 2012/2013, uregulowania w powyższym zakresie zostaną rozstrzygnięte przez Prezesa UTK w decyzjach zastępujących umowy o udostępnienie infrastruktury, wydanych na podstawie art. 29 ust 1e - 1i ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.).
Aby skorzystać z tej możliwości przewoźnik kolejowy powinien w tej sprawie złożyć do Prezesa UTK wniosek o wyznaczenie terminu zakończenia negocjacji dotyczących zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, zawierający projekt umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej oraz aktualne stanowiska stron, z zaznaczeniem tych części umowy, co do których strony nie doszły do porozumienia.
