Do Gdyni kolej dotarła w drugiej połowie XIX wieku, ale kolejowy węzeł powstał tam dopiero w 20-leciu międzywojennym. Do dziś jest ważnym punktem na mapie polskiej sieci kolejowej.
Najdawniejsza wzmianka o Gdyni pochodzi z XIII wieku. Była wówczas wioską rybacką. W 1308 r. została opanowana przez Krzyżaków, a od 1466 r., po pokoju toruńskim, znalazła się w inkorporowanych do Polski Prusach Królewskich.
Po pierwszym rozbiorze Polski 1772 r. wieś dostała się pod zabór pruski. Przesunięcie w 1776 r. szlaku pocztowego na drogę wiodącą przez Wejherowo, Lębork stworzyło korzystne warunki rozwojowe dla Gdyni, leżącej na tej trasie. Ale prawdziwy rozwój Gdyni wiąże się z dotarciem do miasta kolei w 1870 r.
Pierwszy został oddany do użytku odcinek z Gdańska do Sopotu (1 lipca 1870 r.). Dwa miesiące później linię przedłużono przez Gdynię, Rumię, Redę, Wejherowo, Lębork do Słupska. Stąd zyskano połączenie ze Szczecinem. Gdynia od tej pory stała się stacją na trasie Gdańsk – Szczecin. W 1904 r. w Gdyni otwarto pierwsze morskie kąpielisko, do czego znacznie się przyczyniła też kolej.
Wybór padł na Gdynię
Gdy po I wojnie światowej Polska odzyskała niepodległość, Gdynia nadal należała do Niemiec. Dopiero postanowieniem traktatu wersalskiego z 1919 r. przywrócono ją wraz z Pomorzem Gdańskim Polsce, która zarazem otrzymała dostęp do morza. Gdynia liczyła wtedy ok. 900 mieszkańców. Z Gdańska i okolic utworzono zaś Wolne Miasto Gdańsk pod pieczą Ligi Narodów.
Pomimo dostępu do morza, Polska nie miała na nim żadnego własnego portu: handlowego, pasażerskiego czy wojennego, jedynie dwa porty rybackie w Pucku i na Helu. Nie były one w stanie obsługiwać rosnącego handlu zagranicznego, ruchu pasażerskiego czy potrzeb Marynarki Wojennej.
Dlatego też, choć przyznano Polsce prawo do korzystania z portu w Gdańsku, rząd już w 1920 r. postanowił uniezależnić się od Wolnego Miasta Gdańska i wybudować port morski. Wybór padł na Gdynię. Dało to początek powstaniu portu, a następnie miasta, a w nim węzła kolejowego.
Nowa linia, nowy węzeł
Niedogodne z polityczno-administracyjnego punktu widzenia połączenie kolejowe z Gdynią prowadziło przez obszar Wolnego Miasta. Toteż 18 lutego 1921 r. sejm przyjął ustawę o budowie nowej linii z ominięciem Gdańska. W projekcie zakładano, że będzie to linia jednotorowa dochodząca w Kokoszkach do linii Gdańsk – Stara Piła.
Wiosną 1921 r. rozpoczęto roboty ziemne, a już 20 listopada tegoż roku oddano do użytku odcinek Kokoszki – Gdynia. Cała trasa miała 26 km długości. Kiedy zaczęto budować port, został do niego poprowadzony tor kolejowy, po którym przewożono materiały przeznaczone także do powstającego mola południowego, w przyszłości węglowego. Stacja Gdynia stała się węzłem. Szybko okazało się, że konieczne jest przystosowanie stacji – w obrębie której znajdował się jedynie parterowy budynek dworca, 1,5 km torów i pięć rozjazdów – do obsługi większej liczby pociągów.
W 1923 r. wmurowano kamień węgielny pod budowę nowego dworca.
Błyskawiczny rozwój
Wraz z budową portu w Gdyni rozwijał się też węzeł kolejowy. Powstawało coraz więcej torów i rozjazdów. W 1925 r. Gdynia była już stacją III klasy, a jej zawiadowcą został Stanisław Szponar. Rok później stacja (osobowa i port) składała się z 10 km torów i 24 rozjazdów – tym samym stała się stacją II klasy.
Od strony morza, za stacją osobową w kierunku Redy, funkcjonował zalążek nowej stacji przelotowej. Kilka miesięcy później 15 lipca 1926 r. uroczyście otwarto nowy murowany dworzec w Gdyni. Budynek powstał w stylu dworkowym z elementami regionalnej kaszubskiej architektury.
Przyjmowanie przez węzeł gdyński coraz większej liczby pociągów towarowych i osobowych spowodowało konieczność wybudowania w 1929 r. parowozowni z obrotnicą i innymi urządzeniami, gdyż dotychczasowe depo w Wejherowie nie było już w stanie obsłużyć wszystkich parowozów.
W 1930 r. Gdynia stała się stacją I klasy, kolejny rok przyniósł zaś wyraźne rozgraniczenie obu stacji na Gdynię Osobową i Gdynię Port.
Modernizacja węzła
Lata 1933-1939 to okres przeprowadzenia na węźle modernizacji prymitywnych dotychczas urządzeń. Powstały wówczas m.in. nastawnie mechaniczne likwidujące uciążliwy system ręcznego nastawiania zwrotnic, jak również urządzenia nastawnicze o napędzie elektrycznym. Na górce rozrządowej zainstalowano pneumatyczne hamulce z częściowym automatycznym nastawieniem rozjazdów. Powstały też dodatkowe tory mające usprawnić ruch w porcie.
Modernizacja ta spowodowała, że port gdyński mógł w 1937 r. przeładować ponad 9 mln ton towarów, w tym ponad 6 mln ton węgla. Stacja Gdynia Port osiągnęła zdolność przyjmowania 60 pociągów i przeładunku 3 600 wagonów na dobę.
Tranzytem przez Polskę
Równolegle z rozwojem portu handlowego powstały porty pasażerski oraz wojenny na Oksywiu, połączony w 1937 r. linią kolejową ze stacją Gdynia Towarowa. Oprócz nich zbudowano port rybacki.
Powiększała i rozwijała się również Gdynia. Włączono do niej okoliczne miejscowości, m. in. w 1935 r. Orłowo z przystankiem kolejowym, położone bezpośrednio przy granicy Wolnego Miasta Gdańska. W 1921 r. Gdynia miała 1300 mieszkańców, trzy lata później – 1500, w 1934 r. zaś 40 tysięcy, a w 1939 r. 120 tysięcy.
Ponieważ na mocy traktatu wersalskiego Polsce przyznano dostęp do morza, jednocześnie odcinając Prusy Wschodnie od Niemiec, Polska zobowiązana została do zgody na niemiecki tranzyt kolejowy przez jej terytorium. Najkrótsza trasa tranzytu biegła przez Pomorze, linią: Lębork – Wejherowo – Gdynia – Gdańsk – Tczew – Malbork. Drugą trasą tranzytową był szlak Chojnice – Tczew – Malbork.
Na pierwszej linii frontu
Gdynia odegrała ważną rolę w chwili wybuchu II wojny światowej. 1 września 1939 r. o świcie padły już pierwsze bomby na port gdyński i bazę Marynarki Wojennej na Oksywiu. Na pierwszej linii frontu obok polskiego żołnierza stanął kolejarz gdyński. Do jego obowiązków należało zapewnienie maksymalnej sprawności przewozu transportów wojskowych oraz ochrona obiektów i urządzeń kolejowych.
Długo była czynna linia Gdynia – Wejherowo, która skracała się w miarę kurczenia się linii obrony, ale w dniach 8-9 września ruch na niej prawie ustał. Kursował tylko pociąg pancerny „Smok Kaszubski”, patrolując i ostrzeliwując nieprzyjaciela.
Innym improwizowanym pociągiem pancernym były tzw. baterie na platformach. Skład ten miał obsługiwać trasę Gdynia – Kartuzy – Stara Piła – Kościerzyna. Wybuch wojny zastał go w Kartuzach. 4 września, po zajęciu miasta przez Niemców, lokomotywę i wagony po demontażu uzbrojenia przekazano kolejarzom w Gdyni.
W walkach na Wybrzeżu brał udział jeszcze pociąg składający się z obitych grubą blachą wagonów towarowych i lokomotywy. Nocą z 3 na 4 września wziął on udział w wypadzie na odcinku Gdynia – Osowa. Na stacji Wielki Kack został jednak mocno ostrzelany, musiał się wycofać do Gdyni.
14 września wojska niemieckie wkroczyły do Gdyni, a pięć dni później zajęły Oksywie. 2 października skapitulował Hel. Nastała okupacja niemiecka. Na mocy dekretu Hitlera polskie wybrzeże wraz z Gdynią zostało włączone w skład III Rzeszy.
Wojenne zniszczenia
W końcu marca 1945 r. nacierające Armia Radziecka i Wojsko Polskie wyparli Niemców z Gdyni, która znów wróciła do Polski. Budynki dworca Gdynia Osobowa i ekspedycji Gdynia Towarowa były spalone, zniszczono urządzenia: elektryczne nastawni dysponującej, mechaniczne nastawni wykonawczych oraz łączności telefonicznej i telegraficznej. Zburzono również wiadukty oraz nastawnię na stacji Gdynia Port, a połowa torów i rozjazdów na nadbrzeżach nie nadawała się do ruchu.
Kolejarze gdyńscy zaczęli jednak szybko odbudowywać węzeł. W latach 1948-1951 oddano do użytku kilka łącznic kolejowych, prowadzących z Gdyni Osobowej, Rumi oraz Gdyni Chyloni do Gdyni Portu.
Już 1947 r. wyłoniła się koncepcja ruchu pasażerskiego w obrębie Trójmiasta. Po czteroletnim okresie przygotowawczym, 2 stycznia 1952 r. uruchomiono trakcję elektryczną Szybkiej Kolei Miejskiej na linii Gdańsk Główny – Sopot. Półtora roku później, 22 lipca, oddano do użytku odcinek Sopot – Gdynia Osobowa, 31 grudnia 1955 r. przedłużono linię do Gdyni Chyloni, a 30 grudnia 1957 r. do Wejherowa.
Wraz z elektryfikacją odcinka Gdańsk – Wejherowo częściowo przebudowano urządzenia zabezpieczenia ruchu pociągów na stacji Gdynia Osobowa. Wykonano szereg robót torowych i wybudowano kilka wiaduktów. Linię dalekobieżną do Gdyni, powstałą w 1870 r., zelektryfikowano w 1969 r.
Przelotowa, ale początkowa
Dziś stacja Gdynia ma pięć peronów. Peron 1 Dworca Podmiejskiego zazwyczaj obsługuje ruch SKM, perony 2 i 3 – pociągi dalekobieżne przyjeżdżające od strony Gdańska, a perony 4 i 5 – składy dalekobieżne przyjeżdżające od strony Wejherowa.
Chociaż Gdynia Główna jest stacją przelotową, to wiele pociągów rozpoczyna i kończy tu swój bieg. Obecnie Gdynia jest nadal dużym węzłem kolejowym, mającym wciąż ważne zadanie. Zaplecze techniczne kolei w węźle (stacja rozrządowa i postojowa, lokomotywownia, wagonownia) rozciągają się od stacji Gdynia Główna do Rumi.
