W latach 2014-2020 w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko zaplanowano nieco ponad 5 mld euro na inwestycje w spójność sieci kolejowej w Polsce.
Nowy POIiŚ to największy program wsparcia dla polskiej infrastruktury w ramach unijnej polityki spójności. Dzięki niemu sieć kolejowa w Polsce ma szansę wydobyć się z wieloletniej zapaści.
Chociaż w ostatnich latach wiele się w tym względzie zmieniło to wciąż większość linii kolejowych charakteryzuje się złym stanem technicznym, co wpływa na niską atrakcyjność połączeń kolejowych zarówno w transporcie pasażerskim, jak i towarowym.
W Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na poprawę konkurencyjności sektora kolejowego przeznaczono 5 mld 9 mln 700 tys. euro. Oznacza to, że nie będzie obiecanych 10,5 mld euro na kolej, o których mówiła była minister Elżbieta Bieńkowska negocjując z Komisją Europejską pulę środków na lata 2014-2020. Niemniej, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju szacuje, że dodatkowe środki uda się wywalczyć w ramach mechanizmu Connecting Europe (Łącząc Europę). PKP Polskie Linie Kolejowe zgłosiły już do CEF sześć projektów, które starają się o 7,4 mld zł dofinansowania z UE.
Fundusze, z których może skorzystać sektor kolejowy zostały rozlokowane w tzw. Osi Priorytetowej V. W skład tej osi wchodzą dwa tzw. Priorytety Inwestycyjne: 7.I. Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T oraz 7.III. Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszaniu hałasu.
Celem pierwszego priorytetu jest poprawa stanu połączeń kolejowych, która wpłynie na skrócenie czasu przejazdu koleją pomiędzy największymi miastami (ośrodkami wojewódzkimi). Obecnie średnia wartość tego wskaźnika wynosi 5,5 godziny i ma osiągnąć wartość docelową 3,7 godziny.
Natomiast realizacja projektów określonych w drugim priorytecie umożliwi poprawę stanu regionalnych połączeń kolejowych i systemu kolejowego w obszarach miejskich. Ministerstwo zakłada, że dzięki temu praca przewozowa w pasażerskim kolejowym transporcie wzrośnie z 16,29 mln paskm (w 2013 r.) do 20,02 mln paskm, natomiast w transporcie towarowym z 50,88 mln tkm do 63,10 tkm rocznie (w 2023 r.).
Priorytety infrastrukturalne
Inwestycje w sieć TEN-T, których finansowanie będzie pochodzić częściowo z POIiŚ i częściowo z CEF, będzie ukierunkowana na główne korytarze kolejowe: E 20/C-E 20, E 30/C-E 30, C-E 59, C-E 65, E-59 i E-75. Co ciekawe, linie kolejowe będą podlegały modernizacji i rehabilitacji. Za modernizację uznawany będzie proces, w wyniku którego następuje zmiana warunków użytkowania istniejących obiektów infrastruktury kolejowej poprzez przystosowanie ich do wyższych parametrów. Rehabilitacja zastąpi rewitalizację i będzie polegać na nie tylko na przywróceniu pierwotnych parametrów konstrukcyjnych, ale też ma gwarantować długoterminową poprawą jakości tej infrastruktury w porównaniu ze stanem obecnym.
Dodatkowo, ale w ograniczonym zakresie przewiduje się budowę wybranych krótkich odcinków linii. Poza tym, inwestycje infrastrukturalne będą ukierunkowane na poprawę dostępności portów lotniczych. Wybrane do dofinansowania projekty kolejowe, w zależności od uwarunkowań technicznych i realizacyjnych, będą posiadały komponent związany z montażem systemu ERTMS.
W ramach modernizacji tras kolejowych większy nacisk zostanie położony na linie w znacznym stopniu wykorzystywane do przewozu towarów, na których parametry techniczne (prędkość, nośność, przepustowość i dopuszczalna długość składu) nie odpowiadają potrzebom przewoźników. Obecnie średnia prędkość handlowa pociągu towarowego wynosi ok. 23 km/h, a w 2020 r. składy te mają jeździć na poziomie bliskim obecnej średniej unijnej, czyli ok. 50 km/h.
Wykaz projektów kolejowych zawartych w POIiŚ
Działania inwestycyjne skupią się na eliminacji „wąskich gardeł”, czyli miejsc o ograniczonej przepustowości i uzyskaniu stałych prędkości na długich odcinkach. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez zniesienie punktowych ograniczeń prędkości, instalację nowoczesnych urządzeń sterowania ruchem (srk), likwidację odcinków i punktów o zmniejszonym dopuszczalnym nacisku osi oraz umożliwienie przejazdu pociągów o maksymalnej długości 740 m.
Priorytety realizacyjne zostaną ukierunkowane przede wszystkim na budowę drugich torów na szlakach jednotorowych, separację ruchu pasażerskiego aglomeracyjnego od dalekobieżnego i towarowego, udrożnienie ciągów ułatwiających przejazd przez aglomeracje lub ich ominięcie, a także dostosowanie układów torowych stacji do przewidywanych potrzeb przewozowych.
Kolej regionalna
Na obszarze Polski Wschodniej interwencja POIiŚ dotycząca głównych magistral kolejowych będzie uzupełniana przez inwestycje na liniach o znaczeniu makroregionalnym finansowanych w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia. W pierwszym rzędzie wsparcie będzie skierowane do ciągów transportowych wymagających dokończenia inwestycji infrastrukturalnych podjętych w latach 2007-2013.
Projekty dotyczące linii poza siecią TEN-T oraz systemu kolejowego w miastach (koleje miejskie) zostały ujęte w odrębnym priorytecie inwestycyjnym POIiŚ nr 7.III. Priorytet ten dotyczy tras będących połączeniami do sieci TEN-T, odcinków łączących ważne ośrodki przemysłowe i gospodarcze (tzw. feeder lines), a także linii stanowiących element połączeń portów morskich i lotniczych z zapleczem gospodarczym w głębi kraju oraz połączeń platform multimodalnych. Realizacja modernizacji i rehabilitacji wybranych odcinków ma przyczynić się do poprawy spójności terytorialnej województw i dostępności do regionalnych ośrodków miejskich.
Wsparcie dla taboru
Istotnym uzupełnieniem inwestycji na liniach kolejowych będą projekty mające na celu unowocześnienie (modernizacja i zakup) taboru kolejowego. Dofinansowany tabor będzie wykorzystywany na obszarze, który został wskazany w dokumentacji aplikacyjnej.
Beneficjentami mogą być nie tylko samorządy terytorialne i przedsiębiorstwa świadczące kolejowe przewozy pasażerskie i towarowe, ale także spółki powołane specjalnie w celu prowadzenia działalności polegającej na wynajmowaniu/leasingu taboru kolejowego (tzw. ROSCO – rolling stock leasing companies).
Ponadto, w uzupełnieniu do podstawowych typów inwestycji związanych z modernizacją linii kolejowych i unowocześnieniem taboru kolejowego, realizowane będą pozostałe prace związane z kompleksowym wsparciem dla systemu kolejowego. Będą one obejmowały budowę i modernizację systemów zasilania trakcyjnego, sterowania ruchem kolejowym, inwestycje w infrastrukturę systemów usprawniających zarządzanie przewozami pasażerskimi i towarowymi, w poprawę stanu technicznego obiektów inżynieryjnych oraz zakup specjalistycznego sprzętu technicznego.
ERTMS i informacja pasażerska
Kontynuowane będzie wprowadzanie na najważniejszych szlakach kolejowych Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym (ERTMS), a także projekty dotyczące likwidacji miejsc niebezpiecznych (m.in. poprawa stanu przejazdów kolejowych), doposażenia służb ratowniczych, tworzenia centralnych systemów monitorowania bezpieczeństwa ruchu kolejowego oraz organizacji kampanii społecznych służących wzrostowi świadomości społecznej w zakresie unikania zagrożeń występujących przy prowadzeniu ruchu pociągów.
Ponadto, w ramach prac związanych z poprawą jakości świadczonych usług, rozwijane będą inwestycje dotyczące modernizacji infrastruktury dworców i przystanków kolejowych oraz infrastruktury obsługi podróżnych (w tym dostosowanie do wymagań technicznych związanych z obsługą osób z ograniczoną mobilnością).
Integracja międzygałęziowa
Kolej zyska też na wzroście intermodalności w transporcie. Podstawowym działaniem wspierającym rozwój tej formy przewozów będą działania w ramach ogólnej modernizacji infrastruktury liniowej i punktowej. Dodatkowy wpływ będą miały inwestycje poprawiające funkcjonowanie i możliwości przeładunkowe terminali drogowo – kolejowych w portach morskich.
W nowym POIiŚ znajdą się też projekty dotyczące modernizacji i rozbudowy istniejących terminali wraz z infrastrukturą dostępową, w szczególności zlokalizowanych w sieci TEN-T, a także zwiększenia ich liczby, w tym terminali intermodalnych położonych w centrach logistycznych i portach morskich. Projekty będą dotyczyły również zakupu i modernizacji lokomotyw oraz specjalistycznego taboru kolejowego (wagony-platformy).
Warto też zaznaczyć, że dofinansowanie uzyskają działania mające na celu proces stałego i efektywnego podnoszenie kwalifikacji pracowników, ze szczególnym uwzględnieniem poszerzania i doskonalenia wiedzy w obszarach związanych z realizacją kolejowych projektów infrastrukturalnych.
