W ciągu dwóch ostatnich lat odnotowano ponad 40 zdarzeń wynikłych ze sposobu prowadzenia robót przy czynnych torach kolejowych. Działania wyprzedzające o charakterze systemowym mogą wyeliminować możliwość wystąpienia zdarzenia, a w przypadku ich zaistnienia przyczynić się do minimalizacji skutków.
Prowadzony przez Urząd Transportu Kolejowego monitoring poziomu bezpieczeństwa sektora kolejowego pozwolił zauważyć niepokojący wzrost liczby zdarzeń związanych z remontami i modernizacjami linii kolejowych.
W marcu br. na linii 271 na szlaku Stare Bojanowo – Przysieka Stara pociąg pasażerski relacji Leszno – Poznań uderzył w ciągnik znajdujący się w skrajni na nieczynnym przejeździe kolejowym. W wyniku zdarzenia jedna osoba została ciężko ranna, a 8 pociągów pasażerskich spóźniło się łącznie prawie 15 godzin.
Z danych UTK wynika, że w ciągu dwóch ostatnich lat wystąpiły 42 zdarzenia mające związek z prowadzeniem robót przy czynnych torach kolejowych. Problem jest tym bardziej istotny, ponieważ w tym roku planowany jest znaczący wzrost liczby remontów i inwestycji kolejowych.
Najwięcej zdarzeń polegało na uszkodzeniu nawierzchni, mostu lub wiaduktu, sieci trakcyjnej, niewłaściwym wykonywaniem robót, np. nieprawidłowym rozładunkiem materiałów, pozostawieniem materiałów i sprzętu na torze lub w skrajni. Niepokoi szczególnie liczba zdarzeń polegająca na najechaniu pojazdu kolejowego na inny pojazd lub przeszkodę (np. płozę hamulcową, wózek bagażowy, wózek pocztowy itp.).
Do najczęstszych przyczyn takich zdarzeń należą:
- niewłaściwa organizacja robót;
- najechanie lub zahaczenie przez pojazd kolejowy o pojazd budowlany znajdujący się w skrajni toru;
- nieprawidłowy montaż lub uszkodzenie sieci trakcyjnej;
- przedmioty pozostawione w torze;
- brak rzetelnego zapoznawania się pracowników z regulaminami;
- niewłaściwie przeprowadzany proces weryfikacji wiedzy wykonawcy przez zarządcę.
Odpowiedzialność po stronie przedsiębiorstwa kolejowego
Na przedsiębiorstwach kolejowych spoczywa odpowiedzialność za bezpieczne funkcjonowanie systemu kolejowego, nadzór nad ryzykiem związanym z zaangażowaniem wykonawców i kontrolę dostawców. To właśnie one są zobowiązane do wdrożenia niezbędnych środków nadzoru ryzyka w ramach zarządzania ryzykiem wspólnym. Jeśli jednak dotychczas wypracowane środki nadzoru ryzyka nie zapewniają minimalizacji jego poziomu, należy je zrewidować.
Na uwadze należy mieć również kryteria określone w załączniku II do rozporządzenia Komisji (UE) nr 1169/2010, stosowane przez krajowe organy bezpieczeństwa przy rozpatrywaniu wniosków zarządców infrastruktury dotyczących autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa.
Do zadań zarządcy infrastruktury należy również prawidłowy nadzór nad organizacją robót torowych. Zarządca zobowiązany jest do weryfikacji kontroli stanu bezpieczeństwa wszystkich usług świadczonych przez wykonawców. To on zarządza ryzykiem tego obszaru oraz odpowiada za prawidłowość realizacji procesu, zgodnie z kryterium V.1. ww. rozporządzenia 1169/2010.
Dobre praktyki
Wdrażanie środków zapobiegawczych proponowanych przez komisje kolejowe w ramach postępowań po wypadkach i incydentach jest podstawowym narzędziem służącym zmniejszaniu liczby wypadków.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na fizyczne odgrodzenie miejsca robót od czynnych torów kolejowych. Służyć temu może montaż barierek czy balustrad ochronnych odpowiednio przymocowanych, które nie ulegają uszkodzeniom na skutek przejeżdżających pociągów czy warunków atmosferycznych. Wskazane jest na szerszą skalę stosowanie automatycznych i półautomatycznych systemów ostrzegawczych emitujących sygnały ostrzegawcze w sposób akustyczny i optyczny oraz rozszerzenie stosowania systemów ostrzegania na maszynach kolejowych np. poprzez poprawę słyszalności radiotelefonów.
Olbrzymią rolę w tym procesie mają wykonawcy. To właśnie oni, poprzez wprowadzanie dodatkowych wymogów organizacji transportu na placu budowy minimalizują ryzyko kontaktu maszyn z pociągami. Zarządca infrastruktury powinien też kłaść nacisk na proces nadzorowania i odpowiedniego wyszkolenia wykonawców modernizacji. Szczególnie dotyczy to procesu wydawania upoważnień do wstępu na obszar kolejowy. Istniejące wymogi zawierają konieczność przeprowadzenia szkolenia przed wydaniem takiego upoważnienia. Niejednokrotnie wykazano w kontrolach, że nadzór nad nim jest niewystarczający.
Warto również rozważyć organizowanie regularnych spotkań zarządcy infrastruktury z wykonawcami modernizacji. Stanowią one bowiem dobrą platformę wymiany doświadczeń, poglądów, wspólnego diagnozowania problemów oraz szerzenia najlepszych praktyk w zakresie promowania bezpieczeństwa transportu kolejowego i minimalizacji ryzyka wystąpienia zdarzeń kolejowych;
Zarządcy infrastruktury powinni też obowiązkowo uwzględniać w Specyfikacjach Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) kwestii dotyczącej zasad bezpieczeństwa na placu budowy, stosowanych systemów/środków zabezpieczających itp. W ramach posiadanego systemu zarządzania bezpieczeństwem zarządca powinien weryfikować kompetencje dostawców i wykonawców oraz kontrolować i weryfikować stan bezpieczeństwa oraz wyniki procesów realizowanych przez wykonawcę bądź dostawcę. W razie konieczności musi podejmować odpowiednie działania zmierzające do ograniczenia współpracy.
